11 februari 2000
Indonesi� De droom van een moslimleider President Wahid van Indonesi� is tijdens zijn bezoek aan Rome bij de katholieke beweging San' Egidio geweest. Een opmerkelijke stap voor de leider van het grootste moslimland ter wereld, die zelf overtuigd moslim is. De Belgische priester Leon Lemmens was bij de ontmoeting aanwezig.
San' Egidio leerde de huidige Indonesische president Abdurrahman Wahid een tiental jaar geleden kennen en is sindsdien vriend aan huis bij hem. Wahid is een eenvoudig en nederig man. Toen ik hem begin vorig jaar in Jakarta opzocht op zijn armoedig bureau, ontving hij juist allerhande mensen die hem wilden spreken over hun problemen. Een tienermeisje vertelde hem dat ze het schoolgeld niet kon betalen. Wahid luisterde aandachtig, haalde uit zijn broekzak enkele geldbiljetten en stak haar die toe. Vervolgens kwam een mevrouw op middelbare leeftijd. Zij kon haar huurgeld niet betalen. Wahid dicteerde een gebed, dat zij met veel moeite opschreef. Hij vroeg haar dit negen maal per dag te bidden. De vrouw was zichtbaar teleurgesteld: "Is dit alles wat u voor mij doet?", vroeg ze. Nu maakte Wahid zich boos: "Als je geen vertrouwen hebt in het gebed, als je niet vertrouwt op God, wat verwacht je dan van mij! Nogmaals: bid dit gebed negen maal per dag met vertrouwen en God zal je helpen." Zo kennen de Indonesi�rs de man die nu hun president is: een gelovige moslim en een vriend van de mensen. Droom van eenheid Wahid komt uit een vooraanstaande Javaanse familie. Zijn grootvader, Hasyim Asyari, stichtte de grootste Indonesische moslimbeweging, de Nahdlatul Ulama, die thans ongeveer 35 miljoen leden telt en waarvan Wahid tot aan zijn presidentschap de onomstreden leider was. Hij is erfgenaam van de grote islamitische traditie van zijn land, maar tevens is hij thuis in de wereldislam, want hij studeerde aan de beroemde Al Ahram-universiteit in Cairo. Zijn vader, Wahid Hasyim, behoorde tot de leiders van de onafhankelijkheidsbeweging. Hij was raadgever van president Sukarno en minister voor godsdienst in de eerste Indonesische regering. Van zijn vader erfde Wahid de grote droom van de �ne Indonesische natie waar vele volkeren en godsdiensten in vrede samenleven. Na zich eerder in een rondreis door zuidoost Azi� verzekerd te hebben van de steun van zijn buurlanden, maakte de Indonesische president Wahid vorige week een tournee langs West-Europese steden. Nederland was daarbij een belangrijke etappe. Bij het enorme karwei waar Wahid voor staat, het opbouwen van een economisch gezond en democratisch Indonesi�, heeft hij financi�le en morele steun hard nodig, vooral ook van het oude moederland. Wat het eerste betreft was zijn missie een klinkend succes: de regering zegde ruim 110 miljoen gulden steun toe. Deze toeschietelijkheid is ongetwijfeld ook een gevolg van de kennismaking met de persoon Wahid, breekbaar en charmant, maar ook vastberaden en moedig. Als laatste etappe op zijn Europa-reis deed Wahid afgelopen zaterdag Rome aan, inclusief het Vaticaan. Alle aspecten van Indonesi�'s explosieve situatie kwamen aan bod in een onderhoud tussen de paus en Wahid. Speciale attentie werd geschonken aan de noodzaak van de interreligieuze dialoog en het vreedzaam naast elkaar leven van de verschillende bevolkingsgroepen op de archipel. Een niet mis te verstane boodschap, in het bijzonder bedoeld als teken voor de christenen in Indonesi�, waaruit blijkt dat Wahid voorstander is van een pluriforme samenleving. (BvdV) Terzelfder tijd is Wahid vertrouwd met het Westen en zijn democratische tradities. Hij kent de weg in Oxford, Londen en Amsterdam. Vanuit deze drievoudige erfenis koestert Wahid sinds lang een grote droom voor Indonesi�: verzoening en eenheid onder de talrijke religieuze en etnische gemeenschappen van zijn land binnen een seculiere en democratische staat. Islamitische staat Wahid is een uitgesproken tegenstander van de islamitische staat. Dit bleek duidelijk toen president Suharto een tiental jaar geleden steun zocht bij de moslimpartijen om zijn tanende machtsbasis te versterken. Meerdere moslimpartijen gingen op de uitnodiging van Suharto in. Zij hoopten zo de positie van de islam in de Indonesische samenleving te versterken. Wahid echter overtuigde zijn eigen moslimbeweging, de grootste van het land, om niet in te gaan op de lokroep van Suharto. Hij weigerde het corrupte en dictatoriale regime van Suharto te steunen en bepleitte tevens publiek het niet-confessioneel karakter van de Indonesische staat. Wahid wil een seculiere staat die aan alle religieuze gemeenschappen, moslims, christenen, hindoes en boeddhisten, gelijke vrijheid en bescherming biedt. Meermaals nam hij tegenover moslimleiders openlijk de verdediging op zich van de christenen. Zijn tegenstanders noemen Wahid daarom wel eens smalend: 'Chrislim': de mos'lim' die 'chris'ten is. Gelijkwaardig Met zijn bezoek aan paus Johannes Paulus II vorige week wil Wahid een duidelijk signaal geven aan de Indonesische samenleving dat hij de katholieke gemeenschap in zijn land respecteert en gelijkwaardig behandeld wil zien. Voor de katholieken in Indonesi� is dit bezoek ongetwijfeld een hart onder de riem, de publieke erkenning van hun waardigheid. Op gelijkaardige wijze komt Wahid op voor bedreigde etnische minderheden, op de eerste plaats de Chinezen. De zes miljoen Indonesi�rs van Chinese afkomst lopen om drie redenen gevaar: als Chinezen vormen ze een kleine etnische minderheid die over heel de archipel verspreid leeft; ze zijn in meerderheid christen waardoor ze zich onderscheiden van hun moslimomgeving; tenslotte zijn ze ook de succesvolle managers van de Indonesische economie, wat hun de afgunst van vele 'autochtone' Indonesi�rs oplevert. Wie zoekt naar een zondebok, vindt in de Chinezen bijgevolg een gemakkelijke prooi. Een van zijn eerste buitenlandse reizen als president voerde Wahid daarom naar Peking, een duidelijk gebaar van verzoening naar de Chinese gemeenschap in Indonesi�. Vrede en verzoening Sinds vele jaren werkt Wahid voor de doorbraak van de democratie in zijn land. Hij heeft zich nooit door Suharto laten 'inpakken'. Daarom zien alle democratische krachten in deze zestigjarige bijkans blinde man de belichaming van hun hoop op een democratische samenleving. Maar de fragiele Indonesische democratie heeft behoefte aan verzoening en vrede, ook tussen zij die gisteren de macht bezaten en corrumpeerden en het volk. In het reine komen met de machthebbers van gisteren vormt een formidabele uitdaging voor de jonge democratie, want zij zijn nog steeds in staat om op vele plaatsen etnisch geweld uit te lokken. Bovendien wil Wahid geen nieuwe kloof van haat in zijn samenleving. Daarom droomt hij van een 'commissie van waarheid en verzoening' naar Zuid-Afrikaans model. Enerzijds moet er opheldering komen over de talrijke misdaden en moorden uit het verleden (waarheid en bekentenis); anderzijds is er nood aan verzoening en heling van de wonden. Omwille van de grote ervaring op het vlak van vredesbemiddeling, heeft president Wahid San' Egidio gevraagd hem te helpen bij dit moeilijke proces van 'waarheid en verzoening'. Nieuwe wereld De droom van Wahid betekent ook een grote kans voor de wereld. Indien president Wahid slaagt, zal Indonesi� het eerste werkelijk democratisch moslimland ter wereld zijn. Het historische bewijs zal dan geleverd zijn dat islam en democratie geen onverzoenbare realiteiten zijn zoals sommige onheilsprofeten beweren. Indien Wahid slaagt, zal tevens het bewijs geleverd zijn dat een land met een grote moslimmeerderheid vrij kan kiezen voor een seculiere staat die alle geloofsgemeenschappen ten volle eerbiedigt. President Wahid is daarom de charismatische bezieler en leider van een experiment van buitengewoon historisch belang. Indien zijn experiment slaagt en zijn droom waar wordt, zal dit de dialoog en het samenleven tussen de islam en het Westen, de islam en de andere godsdiensten op wereldschaal ongelofelijk ten goede komen. Dan wordt Indonesi� het nieuwe model voor alle moslimlanden. Deze droom vorm het hart van de vriendschap die president Wahid en Andrea Riccardi, de stichter van San' Egidio met elkaar verbinden: een vriendschap voor een nieuwe wereld van vrede, verzoening en menselijkheid voor allen. Leon Lemmens