10/04/2002

Zorgen voor Morgen
Katholieken in de voorhoede van de aidsbestrijding

Ongeveer tien procent van alle Zuid-Afrikanen, voor het merendeel vrouwen, is seropositief. Aids legt een ontzettende hypotheek op de ontwikkeling van de zwarte bevolking, die lange tijd was achtergesteld. Vorig jaar schokten de bisschoppen van Zuid-Afrika binnen- en buitenland door in een gezamenlijke verklaring de gebruikelijke kerkelijke leer over het condoom te herbevestigen. Diezelfde katholieke bisschoppenconferentie steekt echter onvoorstelbaar veel energie in een netwerk van zorg voor aidspati�nten.

De bisschoppen van Zuid-Afrika lijken zich scherp bewust van het aidsprobleem in hun land. In de schoot van de bisschoppenconferentie werd redemptorist Kevin Dowling, bisschop van Rustenburg, aangesteld tot aidsbisschop. Hij co�rdineert het enkele jaren geleden opgerichte aidsbureau van de bisschoppenconferentie.

Dat bureau ondersteunt meer dan honderd aidsprogramma's en aidsprojecten, in Zuid-Afrika zowel als in buurlanden Namibi�, Lesotho en vooral het zwaar geteisterde Botswana en Swaziland. Deze katholieke organisatiestructuur is daarmee de basis van een van de omvangrijkste programma's tegen hiv en aids in heel zuidelijk Afrika. Opmerkelijk, want katholieken zijn in Zuid-Afrika een minderheid.

Bewuste programma's willen allereerst voorkomen door opvoeding. Leerkrachten en animators brengen in katholieke scholen en groepen, maar ook elders, aangepaste programma's over omgaan met seksualiteit, aids en aidspati�nten.

Wezenzorg en plaatsing van verweesde kinderen is een andere prioriteit van het katholieke aidsbureau. Blijkens regeringsbronnen heeft de ziekte al 800.000 kinderen verweesd. In de townships (concentratiewijken van vaak verpauperde zwarte families) rond Johannesburg richten kerkelijke centra zich op de opvang van weeskinderen die door verre verwanten in huis werden genomen, mensen die soms zelf ziek of bestaansonzeker zijn.

Samen met de Amerikaanse ngo Catholic Relief organiseert het aidsbureau een systeem van thuiszorg, onder meer door opleiding van leden van katholieke gemeenschappen. Deze vrijwilligers krijgen een aangepaste scholing en worden, dankzij giften, vrijgesteld om getroffen gezinnen medisch en psychologisch te begeleiden.

Vooral deze aanpak dwingt bij buitenstaanders respect af. Naast thuiszorg organiseert de Kerk echter ook verzorgingseenheden voor terminale aidspati�nten zonder familie, waar zij in de mate van het mogelijke palliatief begeleid en verzorgd worden.

Nieuw is het Mother-to-child Transmission Prevention Programme (MTCT). In het kader van dit programma krijgen zwangere en met hiv besmette vrouwen het geneesmiddel Nevirapine toegediend, aangekocht met geld uit het buitenland. Dankzij de behandeling komen hun kinderen gezond ter wereld. Nevirapine is een product van het Duitse Boehringer Ingelheim. De Zuid-Afrikaanse bisschoppen gingen voor de aanschaf van dit medicijn zowaar een samenwerkingsverband aan met de Amerikaanse geneesmiddelengigant Bristol-Myers Squibb. Die stapte met niet-gouvernementele organisaties zoals Catholic Medical Mission Board uit New York in het miljoenenproject Born to Live.

Dit ambitieuze project wil het komende jaar alleen al in Zuid-Afrika 8.500 zwangere vrouwen behandelen. Daarnaast voorziet Born to Live in begeleiding plus behandeling met antibiotica van de nieuwgeborenen. Choose to Care is dan weer een ander programma dat bovengenoemde thuiszorg ondersteunt. Vorig jaar bereikten de werking in totaal 54.500 aidspati�nten en stond ze in voor de opvang van 860 wezen. Dit alles kost echter ontzettend veel geld. Om zoveel levens te redden, zijn miljoenen dollars nodig.

De morele standpunten van de katholieke bisschoppen over het gebruik van condooms lieten velen niet onberoerd. Bisschop Dowling herhaalde op zijn beurt het standpunt dat de Kerk nooit het condoom kon en mocht promoten. Letterlijk: "Het aanbevelen van condoomgebruik leidt op de lange termijn tot een morele catastrofe. Het geeft de mensen een verkeerde boodschap." Ook bij menig katholiek kwamen die woorden hard aan.

Het is duidelijk dat de aidsepidemie heel wat morele vraagstukken oproept. Dat belet vele katholieken echter niet zich vol overgave in de strijd te werpen tegen aids en voor herstel en waardigheid van aidspati�nten. Of zoals jongeren in een door de ziekte zwaar getroffen streek het onlangs stelden: "Goed dat nog de Kerk om ons geeft."

MOZAMBIQUE

Pas terug uit Mozambique, doet Hilde Kieboom, voorzitster van de Antwerpse Sint-Egidiusgemeenschap, het verhaal over het ambitieuze aidsproject van Sant'Egidio in het straatarme Afrikaanse land aan de Indische Oceaan.

Sant'Egidio's Mozambikaanse aidsproject komt niet uit de lucht vallen. De zogeheten Nieuwe Beweging heeft immers ervaring met het Afrikaanse land, sinds ze in de jaren 1990 actief meehielp de vrede te bewerken na de bloedige burgeroorlog. Gevolg: talrijke goede contacten met de plaatselijke overheid en zowaar 4.000 Mozambikaanse leden.

Verdeeld over dertig verschillende locaties, engageren deze leden (die vaak zelf in armoede opgroeiden) zich in evangelische bewogenheid in naschoolse begeleiding, straatwerk en voedseldistributie. Activiteiten waarmee Sint-Egidius ook bij ons bekendheid verwierf.

Vanwaar de stap naar zorg voor aidspati�nten? Hilde Kieboom: "Is het niet onrechtvaardig dat aids in Europa intussen min of meer behandelbaar is geworden, terwijl in Afrika zwangere vrouwen en kinderen aan dezelfde ziekte bezwijken?" Ongeveer zestien procent van de Mozambikaanse bevolking is drager van het hiv-virus en het is te verwachten dat tegen 2005 het aantal aidspati�nten een piek zal bereiken. Met alle economische gevolgen van dien.

"Daarom dat we zowel energie stoppen in voorkoming als in behandeling", zegt Hilde Kieboom. "Sommige Europese waarnemers staan hier sceptisch tegenover. Zij reageren veeleer gelaten en wijzen erop dat de basisgezondheidszorg in vele Afrikaanse landen te zwak is. Medicatie opent echter opnieuw een perspectief. Medicijnen invoeren is mensen opnieuw leven geven."

Het aidsproject in Mozambique staat niet los van de opbouw van een nieuwe gezondheidsinfrastructuur. Zo werd in hoofdstad Maputo alvast een eerste openbaar (!) laboratorium voor hiv-testen opgericht. Lange tijd immers was niet geweten hoeveel Mozambikanen besmet zijn. Het laboratorium bevindt zich in het centrale ziekenhuis van de stad, net omwille van de algemene toegankelijkheid.

Belangrijke doelstelling van het aidsproject is geld te steken in de aankoop van zogeheten anti-retrovirale geneesmiddelen (die voorkomen dat het hiv-virus genetische informatie toevoegt aan het dna van de pati�nt). Met de juiste behandeling en medicatie (zie de bladzijde hiernaast) probeert men de overdracht van het hiv-virus van moeder op kind te voorkomen.

Slechts enkele weken geleden gaf de Mozambikaanse overheid de toestemming voor de invoer van anti-retrovirale medicijnen. Niet alleen hebben de meeste Afrikanen geen toegang tot de aidsremmende medicijnen, vaak kunnen ze ook geen medicatie en verzorging krijgen voor de zogeheten opportunistische ziekten en infecties zoals longontsteking en tuberculose die met aids gepaard gaan.

Derde speerpunt van het project is thuiszorg, een modern concept in Afrika. Bovengenoemde infecties worden thuis behandeld. Meteen wordt met de pati�nt het hele gezin, ook op vlak van hygi�ne en voeding, geholpen.

Het Mozambikaanse aidsproject draait op plaatselijke beroepskrachten (artsen, verpleegkundigen, sociale werkers) zowel als op Europese vrijwilligers die zich minstens een maand engageren. "Maar de bedoeling is," haast Hilde Kieboom eraan toe te voegen, "dat binnen vijf jaar het hele project in Mozambikaanse handen is."

Een zestal Vlamingen togen al naar Mozambique om in het project te stappen. Hilde Kieboom: "Sant'Egidio's kracht zijn de talrijke geoefende vrijwilligers in onze rangen. Een ploegje van vooral Duitse en Italiaanse artsen volgt het project medisch op. Andere ploegen in Europa staan in voor de inzameling van materiaal en voor de fondsenwerving."

Het hele project kost veel geld, in totaal wel 4 miljoen dollar. In Afrika kosten aidsremmende medicijnen 450 dollar per persoon, terwijl in het straatarme Mozambique jaarlijks slechts 2 dollar per persoon wordt uitgegeven aan gezondheidszorg. "Ons doel is een levensbedreigende ziekte om te buigen naar een chronische aandoening", stelt de Sint-Egidiusvoorzitster strijdvaardig. "Helaas gebeurt dat niet van vandaag op morgen."

Viva Africa vzw, p/a Sant'Egidio, Grasmarkt 115/15, 1000 Brussel, rekeningnummer 001-3613464-96. Zes euro volstaat voor een hiv-test, met 55 euro geeft men een aidspati�nt en zijn familie een maand lang voedsel.

Erik De Smet