18/09/2002

Dialoog toont weg naar vrede

Meer dan ooit is de dialoog tussen godsdiensten de weg bij uitstek naar de wereldvrede. Die overtuiging stond eerder deze maand centraal op een interreligieuze vredesbijeenkomst in Palermo.

De interreligieuze dialoog is de kinderschoenen ontgroeid. Die indruk kreeg je alvast op de driedaagse interreligieuze bijeenkomst die op initiatief van de Sant�Egidio-gemeenschap begin september in de Siciliaanse hoofdstad Palermo plaatsvond.

Sinds de historische bijeenkomst in Assisi in oktober 1986, organiseert de katholieke lekengemeenschap jaarlijks zo�n samenkomst van religieuze leiders � in Palermo waren er meer dan vierhonderd, alsook duizenden belangstellenden. Maar je kon er niet omheen dat de aanwezigen, meer nog dan vroeger, van het belang van dit soort ontmoetingen overtuigd waren.

De 11-september-aanslagen en de daaropvolgende criminalisering van de islam, het geweld in het Midden-Oosten en de wereldwijde opstoot van anti-joodse gevoelens, het toenemende aantal conflicten waarin cultuur en godsdienst een rol spelen, alsook de Amerikaanse voorbereidingen voor een nieuwe westerse aanval op een moslimland (Irak) maken de dialoog tussen godsdienstige leiders tot een dringende noodzaak. In Palermo maakte in de toespraken en debatten het diplomatieke taalgebruik alvast plaats voor meer directheid en oprechtheid. Dat komt de dialoog ten goede.

In de moslimwereld is de noodzaak van communicatie met de buitenwereld pas recentelijk goed en wel doorgedrongen, stelde de Libanese moslim Mohammed Sammak vorige week in Tertio. Daar staat tegenover dat, vooral in het Westen, het scepticisme over de mogelijkheid van een dialoog met de islam toeneemt. Opiniemakers en schrijvers die de islam openlijk afdoen als een achterlijke en gewelddadige cultuur, worden gretig gelezen. Ook in de katholieke kerk � waar paus Johannes Paulus II toch een van de voortrekkers van de dialoog is � uiten sommige kerkleiders almaar openlijker hun reserves. Hoever kun je gaan in dialoog en evangelische vredelievendheid? Heeft de kerk er niet meer belang bij zich te identificeren met de westerse cultuur? Wat vermag de dialoog van vredelievenden tegen het geweld van de gewelddadigen?

,,Godsdienstige verantwoordelijken mogen niet aan dit pessimisme toegeven,�� zette Andrea Riccardi, stichter van Sant�Egidio, de toon bij de opening. ,,Ze moeten zich bewust zijn van hun verantwoordelijkheid om, in hun spirituele traditie, de hoop op en de liefde voor de vrede door te geven.��

Die boodschap klonk ook door in het app�l dat tijdens de slotplechtigheid, bijgewoond door koningin Paola, door alle religieuze leiders werd ondertekend: ,,De dialoog maakt niet weerloos, maar beschermt. Hij verzwakt ons niet, maar versterkt ons. Hij bevrijdt ons van de pathologie van het geheugen en opent op de toekomst. [�] Conflicten bieden geen oplossing.��

Op het congres, dat als thema �Godsdiensten en culturen tussen conflict en dialoog� meekreeg, stond de vraag centraal of na 11 september een botsing tussen beschavingen onvermijdelijk was. Zowat alle sprekers antwoordden daarop negatief. Van verschillende kanten werd gewezen op het heterogene karakter van �beschavingen� en op de complexe achtergrond van veel hedendaagse gewapende conflicten.

Een andere rode draad vormde het conflict tussen Isra�l en de Palestijnen. Door het aanhoudende geweld is de vooruitgang die in de jaren negentig in de dialoog tussen joden en moslims werd geboekt, zowat helemaal tenietgedaan. Die explosieve vijandschap is een uitnodiging voor de christenen, en zeker voor de katholieke kerk, om een noodzakelijke brugfunctie te vervullen. Curiekardinaal Roger Etchegaray, die in april nog bemiddelde in de crisis rond de Geboortekerk, had al zijn diplomatieke kwaliteiten nodig om het hevige debat tussen de Isra�lische minister Dan Meridor en de Palestijnse vertegenwoordigster in Parijs, Leila Shahid, in goede banen te houden.

Tijdens de debatten kwamen er vanuit het publiek tal van opmerkingen die getuigden van de grote wrevel die in tal van culturen en landen bestaat, ten opzichte van de politiek van de Verenigde Staten. De vraag van de katholieke aartsbisschop van Teheran, Ramzi Garmo, of ,,Amerikaans bloed misschien meer waard is dan ander bloed��, werd onthaald op applaus.

Lang niet alle deelnemers namen zulke provocerende standpunten in. Maar zelfs een pleitbezorger van de Amerikaanse politiek als de Italiaanse tv-journalist Gianni Riotta, erkende dat de VS een grote kans hadden verkwanseld: ,,Na elf september kregen de VS de sympathie van de hele wereld: de machtigen waren slachtoffer en hadden hun menselijke kant getoond. Maar door een groeiende unilaterale reactie en door de inzet van overdreven middelen tegen overschatte vijanden, hebben de VS hun moreel kapitaal verknoeid.��

De schaars aanwezige Amerikanen beschouwden dat als een uiting van anti-amerikanisme. Maar in The National Catholic Reporter stelde journalist John L. Allen beschaamd te zijn over het gebrek aan belangstelling van de Amerikaanse pers voor de bijeenkomst van Palermo, ,,waar dingen te horen waren die in Amerika nooit worden gehoord en die het beluisteren waard zijn��.

Palermo en Sicili� bleken een gelukkige keuze voor de ontmoeting. Door zijn gelaagde geschiedenis is het eiland, waar de invloed van Romeinen, Byzantijnen, Arabieren en Noormannen nog merkbaar is, op zich al een reflectiekamer over het samenleven van en conflicten tussen culturen.

Bovendien vormt Sicili�, door zijn ligging in het hart van de Middellandse Zee, de eerste aanmeerplaats voor duizenden Noord-Afrikanen die in Europa een betere toekomst zoeken. Het debat over de migratie was dan ook een van de drukst bijgewoonde en meest geanimeerde conferenties. De manier waarop de gewone Siciliaan het voor de migranten opnam en de politiek van de aanwezige rechtse minister van Migratie op de korrel nam, was bij momenten aandoenlijk. Sicili� is de eigen miljoenen emigranten niet vergeten.

Bij ons is Sicili� nog altijd vooral een synoniem voor maffia. Voor Sicilianen en Italianen staat het eiland evenwel vooral symbool voor de overwinning van rechtsstaat en democratie op de georganiseerde misdaad. Een les die ook voor de �oorlog tegen de terreur� van nut kan zijn.

Jan De Volder