|
|
|
 |
|
17/09/2003 |
|
|
|
|
De Russisch-orthodoxe metropoliet Kyrill Esposito en de voorzitter van de Vaticaanse Raad voor Oecumene, kardinaal Walter Kasper, die voor het eerst in anderhalf jaar van gedachten wisselen over de moeizame relatie tussen beide kerken. Palestijnse en joodse personaliteiten die drie uur lang verhit debatteren over de schijnbaar uitzichtloze oorlog in het Midden-Oosten. Leiders van de christelijke kerken van Irak die in dialoog met een sjiitische geestelijke de moeilijkheden en mogelijkheden van het nieuwe Irak verkennen. Het zijn zeldzame, zeg maar unieke gebeurtenissen. Maar vorige week gebeurde dat alles tijdens de 17de interreligieuze gebedsbijeenkomst van de Sint-Egidiusgemeenschap, die dit jaar in Aken plaatshad. De gemeenschap beschouwt de dialoog tussen culturen en religies, alsook het gebed, als bevoorrechte wegen naar vrede. Nadat paus Johannes Paulus II in 1986 � door de Verenigde Naties (VN) uitgeroepen tot internationaal jaar van de vrede � in Assisi een interreligieuze gebedsbijeenkomst voor de vrede had belegd, nam de Sint-Egidiusgemeenschap jaarlijks het initiatief tot een soortgelijke ontmoeting. De Sint-Egidiusgemeenschap is een lekenbeweging die in 1968 in studentenkringen in Rome het licht zag. Andrea Riccardi � nu professor geschiedenis in Rome � en zijn vrienden lazen de evangelies en sloten vriendschap met de armen in de sloppenwijken in Rome. Een dagelijkse, bijbels ge�nspireerde gebedsbijeenkomst, het �doorgeven� van het evangelie en een doorleefde, vrijwillige solidariteit met de armen zijn de basisingredi�nten van de gemeenschap die ondertussen naar 60 landen is uitgezwermd en 40.000 leden telt. De �armen� met wie de gemeenschap vriendschap sluit, zijn in de loop der jaren divers geworden: immigranten en vluchtelingen, daklozen, gevangenen, eenzame bejaarden, ter dood veroordeelden, aids-lijders en oorlogsslachtoffers. De gemeenschap heeft op een bescheiden, maar daarom niet minder effici�nte manier bemiddeld in tal van oorlogen en conflicten. Zo speelde ze een vooraanstaande rol bij het tot stand komen van de vredesverdragen in Mozambique, Ivoorkust en deze zomer nog in Liberia. Omdat Sant� Egidio gelooft in de vredestichtende kracht van godsdiensten en religies, organiseert de gemeenschap elk jaar een interreligieuze ontmoeting waarin dialoog en gebed centraal staan. Die bijeenkomsten verlopen volgens een vast stramien: een oecumenische viering en een openingsceremonie met een reeks lezingen die de toon zetten. Dan hebben gedurende anderhalve dag verscheidene forumgesprekken plaats, elk met een eigen invalshoek. Dit jaar konden de deelnemers aan de 17de uitgave van de vredesbijeenkomst een keuze maken uit niet minder dan 34 van die interculturele en interreligieuze panelgesprekken. Ze behandelden thema�s als �christenen en oorlog in de 21ste eeuw�, �de dialoog van religies met niet-gelovigen�, het wereld-waterprobleem, de wijsheid van oude mensen, het samenleven van moslims en christenen, de aanpak van oorlog en vrede in de media, enzovoort. Er waren welgeteld 521 �gasten� uitgenodigd, uit alle continenten. De meeste wereldreligies en godsdiensten tekenden present: alle christelijke denominaties (zelfs de kleine oud-katholieke kerk), joden, islamieten, hindoes, boeddhisten en verscheidene oosterse wijsheidsreligies zoals shinto, zoroastrisme en ja�nisme. De laatste namiddag heeft traditioneel het �gebed voor de vrede� plaats. Elke religie beleeft dat gebed volgens de eigen traditie, met de eigen rituelen en teksten � en dus ook in een eigen gebedsruimte. Dat sluit aan bij Sant� Egidio�s visie op interreligieuze dialoog: de dialoogpartners voeren het gesprek vanuit de eigen identiteit en het eenheidsperspectief dat wenkt, is een eenheid in verscheidenheid. ,,Universaliteit is geen abstracte constructie, uitgedokterd in een laboratorium, maar ontstaat wanneer je in de diepte graaft,�� benadrukte Riccardi in zijn openingstoespraak. Dit jaar kwamen de christenen voor het gebed samen in de Dom van Aken. Ze vierden er een oecumenische gebedsdienst met schuldbelijdenissen, voorbeden, veel liederen, Schriftteksten en bijbehorende meditaties door vooraanstaande kerkleiders uit de drie grote families: orthodoxen, katholieken en kerken uit de reformatie. Daarin niet de minste zweem van puberale provocatie, maar respectvolle en diepgaande uitwisseling van ieders spirituele wortels. Na het vredesgebed stapten de deelnemers � ambtsdragers en religieuzen in liturgische kledij � in een indrukwekkende processie naar het Katchhofplein tussen het stadhuis en de Dom voor de apotheose van de vredesbijeenkomst: de afkondiging en plechtige ondertekening van een gezamenlijke vredesboodschap. Aan die bij momenten ontroerende slotmanifestatie namen zowat 7.000 sympathisanten deel uit verscheidene Europese landen. De Sint-Egidiusgemeenschap heeft haar bakermat in Europa, al is ze intussen uitgezwermd naar de andere continenten en draagt ze vooral Afrika in het hart. Ze is vandaag in meer dan twintig landen van het �het vergeten continent� aanwezig. De gemeenschap vindt die � vandaag tegendraadse � openheid van Europa voor de andere, armere continenten wezenlijk voor de opbouw van een rechtvaardiger en vredevoller wereld. ,,In zekere zin is de uitbouw van een sterke Europese Unie een groot probleem,�� signaleerde Riccardi in zijn openingstoespraak, verwijzend naar het risico van een �Fort Europa�. ,,En Afrika blijft een test voor de internationale politiek.�� Welk soort Europa willen we, wat is zijn identiteit, op welke waarden steunt het? Dat was de inzet van het forum over Europa�s identiteit en waarden. Opvallende rode draad in alle tussenkomsten over het oude continent � en ook in andere fora �, was de bekoomernis om de verwijzing naar de religies in de Europese Conventie. ,,Het baart ons zorgen dat de tekst Europa�s spirituele en christelijke wortels lijkt te vergeten en dat het de Europese tragedie van de shoah niet vermeldt,�� zei Riccardi in zijn aanvangslezing. Giuseppe Laras, de opperrabbijn van Milaan, vindt niet dat je het echte samenleven bevordert door de christelijke wortels van Europa institutioneel te verankeren. Inspiratie is belangrijker dan juridische kaders, vindt hij. Tegelijk gaat hij helemaal akkoord met Riccardi dat de shoah in de Europese grondwet dient vermeld ,,omdat de shoah het resultaat was van een samenlevingsmodel van dood en vernietiging dat miljoenen mensen heeft ge�limineerd. Europa moet eraan worden herinnerd dat het zich nooit meer tot zo�n perspectief mag laten verleiden��. Achter de gevoeligheid voor een expliciete verwijzing naar de bijdrage van de godsdiensten aan de opbouw van Europa, steekt allerminst het verlangen naar een nieuwe versmelting van troon en altaar. ,,Kerk en staat zijn het best gescheiden, maar de staat mag niet uit het oog verliezen dat hij op gemeenschappen berust,�� vatte aartsbisschop Peter Erdo, de katholieke primaat van Hongarije, samen. De ultieme vraag luidt of de Europese politici de inbreng van de religies wezenlijk achten voor de uitbouw van de Europese Unie. Niemand kaartte die kwestie polemischer aan, dan metropoliet Kyrill van Smolensk, de verantwoordelijke voor de relaties met buitenlandse kerken van het patriarchaat van Moskou. In het Europa van vandaag, en bij uitbreiding in de hele wereld, zijn twee samenlevingsmodellen met elkaar in conflict, stipte hij tijdens de openingsconferentie aan: ,,het seculiere, liberaal-humanistische project en dat van de religieuze culturele tradities��. Die twee moeten met elkaar dialogeren, voegde hij er als nuance aan toe. En het doel van die dialoog moet een �meerpolige� wereld zijn. Globalisering en Europese integratie mogen niet op ��n beschavingsproject steunen. De schaduwzijden van zo�n monopolie zijn overduidelijk: het machtigste kamp, het liberaal-seculiere houdt de armoede en de uitzichtloosheid van volkeren in de tweede en derde wereld gewoon in stand. ,,Het terrorisme van de 21ste eeuw is geen interreligieus conflict, geen oorlog tussen christenen en moslims. Het is een conflict tussen enerzijds de nieuwe wereldorde die is gebaseerd op niet-religieuze liberale waarden, en anderzijds regimes die religieuze en traditionele waarden misbruiken om een wereldorde naar hun goeddunken te installeren.�� Bovendien houd je terrorisme niet tegen met alleen maar militair of politioneel optreden, meent de Russische metropoliet. ,,Het wordt tijd om de echte, vredestichtende betekenis van religie te herontdekken,�� besloot hij. De interventie van Kyrill drukte een stevige stempel op vele colloquium-debatten. Kardinaal Joachim Meisner, de aartsbisschop van Keulen, kruidde de analyse van Kyrill nog wat bij. ,,Een samenleving die Gods transcendentie bant, scheidt giftige stoffen af die uiteindelijk tot de ontbinding van het maatschappelijk weefsel leiden,�� poneerde hij onomwonden. Ter illustratie diste hij het drugsprobleem op: ,,Drugsgebruik is de pseudo-mystiek van de ongelovige die toch naar iets overstijgends blijft verlangen.�� Vervolgens poneerde hij retorisch: ,,Kan de Europese mens uit eigen kracht die gifstoffen verwijderen?�� Zelf meent de kardinaal dat alleen de gerichtheid op Christus � waarlijk mens en waarlijk God � uitkomst brengt. Hij maakte de woorden van de Italiaans-Duitse theoloog Romano Guardini tot de zijne: ,,Alleen wie God kent, kent de mens.�� Die �waarheid� moet de kerk in de wereld binnenbrengen, als gist in het deeg, vindt Meisner. Dat betekent niet dat de kerk zich moet laten herleiden tot een leverancier van ethische recepten voor de samenleving. Wel dat ze zich op haar eigenste identiteit concentreert: God verkondigen en het Rijk Gods bekendmaken. Hij staafde die stelling met alweer een puntige analyse van het welzijnswerk in het Westen: ,,Hoe meer de kerk zich als een instituut voor sociale vooruitgang presenteert, des te meer verliezen sociale beroepen hun ziel.�� Immers, echte dienstverlening ontstaat uit zelfgave, desnoods ten koste van zichzelf, en zo�n houding voed je niet met ethische overwegingen, maar met spiritualiteit. ,,We mogen de tegenstelling tussen een rationeel-seculiere en een religieuze benadering van de werkelijkheid niet opschroeven,�� repliceerde Konrad Raiser, protestants theoloog en voorzitter van de oecumenische Wereldraad van kerken. ,,In de liberaal-humanistische traditie is vrijheid wezenlijk. Welnu, ik sluit mij daarbij aan, alleen is God voor mij de diepste bron van vrijheid. Beide concepten van vrijheid winnen bij de dialoog.�� Ook de gerichtheid op de ratio van de moderniteit moeten we niet te snel veroordelen, vindt Raiser. ,,Zonder rationaliteit kunnen we het geloof niet communiceren.�� Paus Johannes Paulus II is ongetwijfeld een van de grote vredesprofeten van deze tijd. In een panelgesprek evalueerden religieuze leiders vanuit hun eigen traditie zijn 25-jarig pontificaat. Hun huldebetoon was niet min. De anglicaanse bisschop Richard Garrard, directeur van het anglicaans instituut in Rome en vertegenwoordiger van de aartsbisschop van Canterbury bij de Heilige Stoel, vindt dat de anglicaans-romeinse dialoog de voorbije kwarteeuw onmiskenbaar vooruitgang boekte. ,,Natuurlijk deden zich schokken voor,�� zei Garrard, ,,zoals: de reactie op de vrouwenwijding, Johannes Paulus� Maria-verering, de plaats en betekenis die hij het Petrus-ambt toekent. Maar de balans helt naar positief: veel van de oude haat en achterdocht is afgebouwd, de spirituele eenheid van beide kerken groeide in gezamenlijke gebed. De interkerkelijke theologische en pastorale commissies om de eenheid te bevorderen, verrichten uitstekend werk.�� De paus wist en weet ook enkele hoogstpersoonlijke klemtonen te leggen, meent Garrard. ,,We bewonderen hem om zijn ijver voor de vrede, om zijn virtuoze omgang met moderne communicatiemiddelen, om zijn visie dat je in een welbegrepen dialoog tot meer eenheid komt zonder ook maar iets van waarde uit je eigen traditie overboord te gooien.�� ,,In mijn regio brak de voorbije decennia meer dan ��n verwoestende oorlog uit: het Isra�lisch-Palestijns conflict, de oorlog tussen Iran en Irak, de jongste twee Golfoorlogen,�� vertelde de Syrisch-orthodoxe metropoliet van Aleppo, Mar Gregorios Ibrahim. ,,De paus heeft de oorlog in al zijn vormen altijd veroordeeld. Zijn consequente vredeswil, die berust op diep geloof, heeft op alle christenen in de regio een grote invloed uitgeoefend. Zonder zijn profetische stem zou hun bereidheid om �kruistocht te voeren� veel groter zijn geweest.�� Mohammed Amine Smaili, imam en professor islamitische theologie aan de universiteit van Rabat, ging nog een stap verder: ,,Sinds Johannes Paulus II kan niemand nog vanuit religieuze motieven oorlog rechtvaardigen. Zijn uitspraken dat oorlog voeren gelijkstaat met �doen alsof God niet bestaat� en dat God ons alleen nabijkomt in de vrede, vormen een mijlpaal voor alle beschavingen ter wereld.�� Maar ook de pauselijke waardering voor de islam maakt op Smaili een grote indruk. Hij citeerde Johannes Paulus II: ,,Wij willen onze visie niet aan jullie opdringen. Wij moeten naar elkaar luisteren en in elkaar waarderen wat goed en waar is, wederzijds.�� Ook Gijun Sugitani � een boeddhistische monnik die de Japanse tak van de World Council for Religions and Peace vertegenwoordigt � getuigde van het inspirerende vredescharisma van Johannes Paulus II. ,,De interreligieuze gebedsbijeenkomst in Assisi in 1986 maakte zo�n indruk op abt Etai Yamada van de Tendai-school dat die, gegrepen door �de Geest van Assisi�, het jaar daarop op de heilige berg Hiei, eveneens een interreligieuze gebedsbijeenkomst belegde. Dat initiatief wordt sindsdien elk jaar voortgezet.�� Samuel Sirat, eminent joods geleerde en tot voor kort opperrabijn van Frankrijk, evoceerde met een persoonlijk verhaal de interreligieuze �ernst� van de paus. Sirat had het voorrecht om in maart 2000 tijdens de historische schuldbekentenis van Johannes Paulus II bij de klaagmuur van Jeruzalem als diens �gastheer� te fungeren. ,,Nadat de paus indrukwekkend langzaam van bij de muur was teruggekeerd, sprak ik het traditionele zegeningsgebed uit dat wij tot staatshoofden richten: �Gezegend zij de God die zijn wijsheid aan deze mens schonk.� Het antwoord van deze grote kerkleider, die pas een symbolische daad met historische draagwijdte stelde, luidde eenvoudigweg: �Amen�.�� Krystof Zanussi � landgenoot en vriend van de paus, filosoof en regisseur van talrijke films, theaterstukken en opera�s � roemde de �intu�tieve en sensitieve� wereldvisie van de kerkleider. ,,Johannes-Paulus II is geen bureaucraat, maar een echte herder met po�tisch en visionair talent. Terwijl de politieke leiders van Europa amper durven te zeggen dat het christendom een van de �wortels� van Europa is, profeteert de paus onverschrokken over het christendom als �toekomst� voor Europa.�� Is de verscheidenheid van religies een bron van dialoog of misschien veeleer een bron van conflict? In het panelgesprek dat op die vraag focuste, stelde de Franse cultuurfilosoof Emile Poulat vast dat de geschiedenis haast onontwarbaar beide tendensen vertoont. Om enige onderscheiding mogelijk te maken, moet je godsdienstconflicten op drie niveaus analyseren, gaf hij aan. Een eerste niveau is de rol die de heilige boeken van een religie spelen. ,,Is alles wat daarin te lezen staat, werkelijk als �model� bedoeld? De interpretatie van de heilige geschriften speelt een belangrijke rol in je opstelling inzake oorlog en vrede.�� Ten tweede: in welke mate proberen we ons gedrag te verantwoorden vanuit religieuze motivaties � zonder dat onze godsdienst die daden uit zichzelf legitimeert? En ten derde: doordat we als gelovigen ook burgers van een land zijn, worden we soms willens nillens in conflicten meegesleurd. Aartsbisschop Michael Fitzgerald, voorzitter van de Pauselijke raad voor interreligieuze dialoog, probeerde te verwoorden hoe alleen al oprecht geloof tot vrede kan leiden: ,,Wanneer we als gelovigen God werkelijk de eerste plaats geven, dan ontdekken we dat we zelf zowel schepsel als medeschepper zijn. Dan leidt godsgeloof tot geloof in de mens, die naar Gods beeld en gelijkenis is geschapen. En dan is de consequentie van zo�n geloof dat je de mens � elke mens � dient, hoop schenkt en vredevol tegemoettreedt.�� Kojun Han, verantwoordelijke van de Tendai-school voor boeddhisme in Japan, citeerde met instemming de initiatiefnemer van de jaarlijkse interreligieuze gebedsontmoeting op de berg Hiei: ,,De zoektocht naar menselijk geluk hebben alle religies gemeen. Daarom kan niemand zeggen dat een ander authentiek geloof verkeerd is.�� Omdat bloedvergieten door oorlog de ergste tragedie is die een mensenleven kan treffen, kent het boeddhisme als belangrijkste voorschrift dat je geen levende wezens mag doden, voegde Han daaraan toe. ,,Het boeddhisme leert dat je haat niet kunt keren door wraak, maar alleen door je ervan te distanti�ren.�� Samuel Sirat bevond zich vorige maand in Jeruzalem toen daar het conflict tussen Palestijnen en Isra�li�s opnieuw in alle hevigheid losbarstte. Op 19 augustus blies een imam uit Hebron zichzelf op in een bus die joodse mensen van de klaagmuur naar het centrum van de stad reed: kinderen, oude mensen, zwangere vrouwen vonden de dood. Uitgerekend toen verbood de Isra�lische overheid ook de publicatie van het boek van Rabbi Itshak Ginsburg waarin hij Barukh Goldstein ophemelt, die enkele jaren geleden in Hebron 23 moslims vermoordde terwijl ze in de moskee aan het bidden waren. Leidt religie veeleer tot conflict dan tot dialoog, vroeg Sirat zich af. ,,Ondanks de schijn van het tegendeel: neen! Er zijn blijkbaar pseudo-religieuze mensen die zich tooien met het klatergoud van de geestelijke onderrichtingen van de grote abrahamitische godsdiensten. Ze gedragen zich als criminelen en gaan daarmee in tegen elke vezel van onze ziel. Daarom durf ik vol overtuiging te hopen dat er ook vele religieus-ge�nspireerde mensen zijn die niet alleen met al hun kracht zulke daden veroordelen, maar er ook in slagen om de kinderen van een verzoende wereld aaneen te weven.�� De Tunesische moslim-geleerde Mohamed Talbi wees erop dat het Engelse woord voor conflict of botsing � �clash� � naar het kosmische gebeuren van de �big bang� verwijst. Die lag aan de basis van onze kosmos, maar vernietigde tegelijk een soort oorspronkelijke eenheid. De big bang leidde tot veelheid, tot verscheidenheid. Het verlangen om de oorspronkelijke eenheid te herstellen, kan soms gewelddadige vormen aannemen, meent Talbi. Zo verklaart hij de perversie van de religie. ,,Maar functioneert religie vandaag wel op die perverse manier,�� vroeg hij zich af. ,,Kent u ��n oorlog die vandaag vanuit het islam-credo tegen het christelijk geloof wordt gevoerd? Heeft de leider van de katholieke kerk tot een oorlog tegen de islam opgeroepen? Integendeel, alle godsdiensten prediken de vrede, de islam incluis, wat men ook beweert.�� Maar wat is er dan wel aan de hand? ,,Zogenaamde religieuze oorlogen zijn belangenconflicten waarin politieke leiders religie instrumentaliseren en mensen manipuleren in functie van dat belang.��
Peter Vande Vijvere
|
|
|
|