12/11/2004

Armen zijn in het Westen allang weer uit de mode

Hilde Kieboom (39) is in Antwerpen oprichtster van Sant'Egidio, een Vlaams-Nederlandse religieuze gemeenschap voor de armen. Binnenkort houdt ze in Utrecht de Henri Nouwenlezing. 'Onze rijkdom heeft ons zwak en broos gemaakt'.

'Ton, Paul, Staf, Bianca - Kyrie eleison -, Margaretha, Max, Ingrid, Vivian - Kyrie eleison - Alida, Badoe, Obi, May - Kyrie eleison'' . Tientallen namen golven door de barokke jezu�etenkerk in hartje Antwerpen. Namen van daklozen, verslaafden, andere marginalen. In 2004 gestorven door verwaarlozing, gebrek, drank, drugs, geweld, zelfdoding, maar op Allerzielen worden ze herdacht en genoemd, met licht en zang ge�erd in de viering van 'Kamiano', een project van Sant'Egidio.

De viering is een mis, maar een haastige, voor mensen die niet lang netjes stil kunnen zitten. Tweemaal per week richten de vrijwilligers van 'Kamiano' een warme maaltijd aan voor zo'n driehonderd daklozen. Globaal zijn er zo'n duizend, van de Groenplaats, het Schipperskwartier en andere putjes waar ze in een grote havenstad samenspoelen. Structuur, tijdsbesef, kerkbezoek, is niet hun fort, en toch is die herdenking van hun eigen doden voor tientallen uit deze groep een traditie, een vast agendapuntje van het jaar; tevoren er even aan herinneren is genoeg.

We doen die mis om twee uur in de middag: niet te vroeg, zodat ieder die wil erbij kan zijn - niet te laat, zodat de meesten nog wat nuchter zijn, legt een vrijwilligster uit. 'Zalig de armen, zalig de treurenden,' zingt het gelegenheidskoortje dat niet erg op 'mooi en zuiver' heeft geoefend. En het is bijna te geloven: in de Carolus Borrome�skerk flikkeren de tientallen kaarsen onder het bladgoud van het stucwerk aan muren en plafond. Het strooit als het ware een glans over de doffe geschiedenis die je achter elk van die treurige lijst doden vermoedt.

Hilde Kieboom (39) richtte twintig jaar geleden Sant'Egidio (Sint Egidius Gemeenschap, SEG) in Antwerpen op en ze is nog steeds de voorzitter. Ze had, als zo velen, de jonge gemeenschap in Rome leren kennen. Enthousiaste studenten, die op eigen houtje simpele gebedsvormen combineerden met intensief vrijwilligerswerk voor de sociale noden rondom. De beweging is inmiddels uitgewaaierd naar andere landen. Ze heeft natuurlijk nu wat meer structuur, maar de essentie is hetzelfde: vrijwilligers (in Vlaanderen en Nederland zo'n duizend) doen naar vermogen iets voor een van de sociale projecten (daklozen, huiswerkbegeleiding voor kansarme kinderen, ouderen, vluchtelingen, dialoog, vredeswerk, aids) �n er is dagelijks gezamenlijk gebed.

Die eigen combinatie van 'bidden en doen' van de SEG is voor de Henri Nouwen Stichting aanleiding geweest Hilde Kieboom uit te nodigen voor de zesde Nouwenlezing, eind deze maand. Priester/ schrijver Henri Nouwen, die in 1996 overleed, had ooit zelf roem en wetenschappelijke carri�re opgegeven voor een leven van gebed en dienst aan de naaste en dit uit te dragen in voordrachten en boeken.

Hilde Kiebooms bezoek aan Sant'Egidio in de Romeinse volkswijk Trastevere bracht een ommekeer in haar leven. Tot die tijd betekende het geloof weinig voor haar, de binnenkerkelijke conflicten boeiden haar niet, nog steeds niet. Bij Sant'Egidio trof haar de praktische hulp van de jonge mensen, mensen die 'fier waren over hun geloof', zoals ze zegt. Dat kende ze niet.

Kieboom is de bezielende kracht achter de honderden vrijwilligers en het leger vaste en losse klanten. Haar verschijning is bepaald niet die van een potige straathoekwerkster, je denkt eerder aan iemand uit de betere kringen, echt een 'barones', de adellijke titel die de koning haar naar Belgisch gebruik wegens haar verdienste vorig jaar verleende. Wat is haar geheim?

Hilde Kieboom zet uiteen waarom de SEG kan doen wat ze doet. Tijd en geduld hebben, niet bang zijn, we hebben geen belang, hoeven niet te scoren, de drempel is laag, niemand is te verschopt of in het SEG-centrum is wel wat respect en vriendschap te vinden. Professionele instanties hebben dat niet altijd te bieden.

Koestert haar beweging niet enigszins het ideaal van de 'edele bedelaar', voor wie het fijn voelt goed te zijn, zoals vroeger bij de 'edele wilde'?

Kieboom schudt haar hoofd. ,,Dat was misschien zo in de jaren zeventig, tachtig. Nu zijn de armen uit de mode. Een flauwe romantische visie, als zijn zij de nieuwe heiligen van onze tijd helpt hen niet verder. Het zijn geen brave jongens, hun leven is hard en moeilijk, vol gevangenis en geweld. Ze zijn geen heiligen, maar daarom kun je nog wel een tochtgenoot zijn. Armen? Bedelaars? Het is toch allemaal bedrog, zeggen mensen wel. Ik zeg: deze armen herinneren onze rijke samenleving eraan dat niet alles door de overheid, de stad, de kerk is op te lossen. Burgers moeten zorgen voor een warme samenleving en zij moeten de overheid daarvoor weer gevoelig maken.''

Sinds tien jaar heeft SEG Antwerpen haar centrum Kamiano, een voormalig klooster en school. Dit 'sociaal restaurant' serveert op woensdag en zaterdag de maaltijden. Het enorme pand krijgt in deze maanden een grondige renovatie. De eetzaal wordt groter, er komen douches, een kapsalon, een doktersspreekkamer en meer. Alles met lage drempel, zonder pasje of lidmaatschap; voor wie wil is er eerste hulp voor een mogelijke stap naar een ander leven.

Tien jaar Kamiano. Bij deze gelegenheid heeft Kiebooms gemeenschap een boekje uitgegeven van tien verhalen uit de kring. De romantische bedelaar kom je er niet tegen: het is ��n aaneenrijging van triestigheid, stommiteiten, pech, aan het kortste eind trekken en dat allemaal tegelijk. Ja, Hilde Kieboom kent ook wel mensen die vanuit de goot weer een nieuwe start hebben gemaakt, maar 'Het Boek Bob' is toch meer het verhaal van het keiharde en uitzichtloze - met onontkoombaar veel te jong een plaatsje op de Allerzielenlijst.

De SEG houdt zich naast daklozen ook bezig met vredeswerk, ouderen, aidszorg en de dialoog tussen de godsdiensten. Grootste succes tot nu toe was ongetwijfeld het einde van de burgeroorlog in Mozambique in 1992. Sant'Egidio wist daar te bemiddelen, wellicht ook weer omdat zij, anders dan politieke partners, geen enkel eigenbelang heeft te verdedigen. Kieboom zat zelf al eens bij vredesoverleg in Ivoorkust. Inmiddels heeft de SEG in Mozambique een groot aidsproject.

Wat verwacht Kieboom eigenlijk van de vrijwilligers die zich komen melden? ,,Wij hanteren de regel van Zache�s'', zegt ze. Hij is de tollenaar die (naar Lucas 19) Jezus in zijn huis ontvangt en hem belooft de helft van zijn bezit weg te geven aan de armen en het viervoudige van wat hij mensen heeft afgeperst. Dat lijkt niet gering. Maar Hilde Kieboom geeft een soepele uitleg: ,,Zache�s krijgt geen bevel, het is zijn eigen norm die hij zelf bedenkt en die hij zich oplegt. Laat ieder doen wat hij of zij van harte wil doen.''

Sant'Egidio en Hilde Kieboom zijn er voor de goed-nieuwsboodschap. Ze vertelt van ouderen die bang zijn voor buitenlanders en alles, maar voor wie een wereld opengaat als jonge allochtonen voor hen de boodschappen doen. Je kunt het onrecht aanklagen, maar Kieboom zet liever twee kampen samen aan het leren in de 'school van vriendschap'. ,,Onze rijkdom, ons materialisme heeft ons zwak en broos gemaakt en we hebben een innerlijke weerbaarheid verloren die ik in Afrika w�l vind,'' zegt zij. ,,Ik wil kracht en enthousiasme voor het geloof brengen, in onze samenleving die zo sterk geseculariseerd is, moegevochten ook in de kerk, polemiseer-moe.'' De mensen van Sant'Egidio hebben iets van wereldverbeteraars in zich. Maar Hilde Kieboom verwoordt het bescheidener: ,,We willen in de wijk terug een weefsel brengen.''

Pieter van der Ven