25/11/2004

'Armen zijn meer dan een hand die bedelt'

De door de Kerk erkende katholieke lekenbeweging Sant'Egidio staat in hoog aanzien. Vorige week mocht zij de prestigieuze Balzanprijs in ontvangst nemen. KN sprak met de voorzitter van de gemeenschap in Antwerpen, Hilde Kieboom, naar aanleiding van de Henri Nouwenlezing die zij zaterdag houdt.

Ben van de Venn

Er wordt flink getimmerd en gemetseld in het statige gebouw in de Kammenstraat, waar Sant'Egidio Antwerpen zetelt. Het restaurant voor de daklozen wordt uitgebreid, er komt een ruimte voor een arts, een kapper, sociaal secretariaat, douchecabines en een wassalon. Hilde Kieboom geeft toelichting, maar de onvermijdelijke muziek van de bouwvakkers overstemt haar. We zoeken een ruimte die een betere beschutting biedt.

'We leven in een prachtig opgebouwde welvaartsstaat, maar het lijden blijft bestaan'

Bereidwillig en enthousiast vertelt de 39-jarige barones - een titel die ze ontving uit dank voor haar werk - over de manier waarop Sant'Egidio ook figuurlijk aan de weg timmert.

"We zijn heel blij met de toekenning van de Balzanprijs 2004. Vanwege de geldelijke steun (1,3 miljoen euro -bvdv) die belangrijk is, maar ook omwille van illustere voorgangers als paus Johannes XXIII, het Internationale Rode Kruis en Moeder Teresa die de prijs ook ooit mochten ontvangen. De prijs is uitgereikt voor onze inspanningen voor de vrede, menselijkheid en vanwege het DREAM-project (zie kader). We willen het geld gebruiken voor het opstarten van een DREAM-project in het Afrikaanse Guin�e-Conakry."

Gewone leken

Kieboom ontmoette begin jaren tachtig in Rome studenten die zich het lot van de gemarginaliseerden in de Eeuwige Stad aantrokken. Gewone leken die hun leven ori�nteerden op het evangelie. En wat haar vooral opviel was dat deze jongeren, die rond de kerkhistoricus Andrea Riccardi de Sant'Egidiogemeenschap vormden, vreugde en fierheid vanwege hun geloof uitstraalden. "Terwijl ik eerder gewend was aan mensen die beschaamd over hun geloof waren, zag ik dat hun geloof de motor was van veel veranderingen in de stad en hun vreugdevolle vriendschap met de armen. Ik was zelf een beetje afgedwaald van de Kerk, dus hun levenswijze was een hele ontdekking voor mij."

Hilde Kieboom: "We trachten we een sfeer van ontmoeting, vriendschap en vreugde te laten zegevieren op de vereenzaming, verzuring en angst."

Sereen en liefdevol

Toen de Antwerpse Kieboom in 1984 een eigen afdeling begon, leefden er sterke vooroordelen. Vlaanderen was toch veel rijker dan Rome en Itali�? Maar dat vooroordeel verdween toen ze de arme wijken ingingen en zagen dat er evengoed mensen in nood leefden. Vooral de grote eenzaamheid van bejaarden trof Hilde Kieboom.

Dat Vlamingen niet zo warm lopen voor geloof en Kerk, bleek ook een vooroordeel. Kieboom: "De secularisatie is bij ons verder gegaan dan in Itali�. Maar toch blijkt dat hier veel mensen zich vragen stellen over het geloof, zoekende zijn. Ik denk dat het belangrijk is niet bevooroordeeld naar die mensen te gaan, maar sereen en liefdevol van je geloof te getuigen. Het geloof kan niet meer worden opgedrongen, maar je kunt mensen wel overtuigen door een daadkrachtige geloofsgetuigenis."

Geduld en dialoog

Sant'Egidio organiseert jaarlijks grote internationale interreligieuze bijeenkomsten, in navolging van de gebedsdag voor de vrede met gelovigen van alle religies die de paus in 1986 bijeenriep. In dezelfde geest werkt Sant'Egidio op lokaal niveau.

'Het geloof kan niet meer worden opgedrongen, maar je kunt wel overtuigen door een daadkrachtige geloofsgetuigenis'

"In Antwerpen hebben we twee jaar geleden, na de moord op een Marokkaanse islamleerkracht, een trialoog opgericht tussen joden, christenen en moslims. Bij incidenten, zoals antisemitische uitingen, komen ze samen. We organiseren ook elk jaar een fakkeltocht, waar ook moslims aan deelnemen, om de deportatie van joden uit Antwerpen te herdenken. Met geduld en dialoog kun je werken aan een toenadering tussen verschillende gemeenschappen. Momenteel hebben we een project lopen waarbij jonge immigranten, Marokkanen, Turken, vluchtelingen - heel wat moslims dus - oudere Belgische bejaarden bezoeken. Hiermee trachten we een sfeer van ontmoeting, vriendschap en vreugde te laten zegevieren op de vereenzaming, verzuring en angst."

Open blik

Hilde Kieboom co�rdineert het werk van honderden vrijwilligers. Toch waakt zij ervoor zich te laten reduceren tot een soort manager door "het evangelie te lezen met de krant ernaast", zoals ze het uitdrukt. "We zullen de kracht van het evangelie in �nze tijd moeten leren ontdekken. Ik zie mijn functie dan ook eerder als een zoeken naar wat de grote uitdagingen zijn in onze samenleving. Jonge immigranten opnemen in een sfeer van vriendschap. Openheid en respect tegenover andere gemeenschappen en godsdiensten."

"Verder is een open blik op de wereld van belang. Een van de waarden van de katholieke Kerk is juist haar universele geest. Ik zie dat door de globalisering veel mensen geneigd zijn zich terug te plooien op zichzelf, weg van een te complexe wereld. Maar ons geloof leert ons juist oog te hebben voor de wereld. Zo mogen we Afrika niet vergeten met zijn aids, honger en oorlog. In dat alles hebben christenen de taak om de 'zalige bewerkers van leven' te zijn."

Mensen opzoeken

Sant'Egidio vangt niet alleen daklozen op in restaurant Kamiano (zie kader) maar gaat ook de mensen opzoeken. Kieboom: "Men gaat er in de hulpverlening namelijk te gemakkelijk vanuit dat de hulpbehoevende zelf de eerste stap moeten zetten. Eigenlijk is dat een schrik, daterend uit de jaren '70, om paternalistisch te zijn. Maar hebben we door deze schrik niet aan vaderlijkheid tegenover de zwaksten verzaakt? Er zijn mensen die te ver zijn weggezakt om hulp te vragen of die geen inzicht in hun problemen hebben. Dan is het toch onze taak als christen om aan de zijde van deze mensen te staan, hun wonden te verzorgen. Concreet is er een groep studenten die elke vrijdagmiddag de stad ingaat om broodjes aan de daklozen te brengen. Dat is natuurlijk een manier om met die mensen aan de praat te raken."

Spectaculaire resultaten met Dream-project voor aidspati�ntenIn 2001 is Sant'Egidio in Mozambique gestart met haar DREAM-project (Drugs Ressource Enhancement against Aids and Malnutrition). Een ambitieus en uniek project dat aids-pati�nten in Afrika wil behandelen met dezelfde middelen als die in het Westen voorhanden zijn. De beweging begon met de behandeling van seropositieve zwangere vrouwen net voor de bevalling, zodat ze gezonde kinderen ter wereld brengen. De resultaten zijn spectaculair: inmiddels wordt 97 procent van de kinderen van seropositieve vrouwen gezond geboren. De trouw waarmee medicijnen ingenomen worden, ligt met 98 procent hoger dan in alle westerse landen. Het nieuwe aan de aanpak van Sant'Egidio is dat zij als eerste dezelfde tri-therapie toepast die men in het Westen gebruikt. Deze zogenaamde cocktail bestaat uit drie verschillende pilletjes. De middelen zijn afkomstig van een farmaceutische bedrijf in India dat geen patenten heeft en daardoor veel goedkoper is. In plaats van de tienduizend euro die men hier betaalt, kost de behandeling van een persoon in Afrika zo'n 350 euro per jaar. Toch beantwoorden ze aan westerse standaarden. Er is ondertussen een aantal Europese overheden en ontwikkelingscorporaties die financi�le steun verlenen aan het project en er zijn priv�-giften.

Recht op het evangelie

De burgerlijke autoriteiten hebben grote waardering voor Sant'Egidio. Komt dat doordat Sant'Egidio doet wat de overheid laat liggen? Kieboom: "Wel, dan stelt u het negatief. Wij zoeken zelf te doen wat de overheid nog niet doet. Het is dus andersom. Wij willen daar werken waar geen structuur of hulp is voorzien. Zoiets als ons restaurant voor de daklozen bestaat in Antwerpen niet. Maar ik denk dat ons werk altijd zal blijven. We leven in een prachtig opgebouwde welvaartsstaat, maar het lijden blijft bestaan."

'Wij willen daar werken waar geen structuur of hulp is voorzien'

Het werk van Hilde Kieboom en haar medewerkers is een impliciete vorm van evangeliseren. Maar de beweging evangeliseert ook expliciet. Kieboom: "Ook de armen hebben recht op het evangelie. Armen zijn meer dan een mond die honger heeft of een hand die bedelt. Om te beginnen heeft Jezus zich met hen ge�dentificeerd, ze zijn zijn beste vrienden. Dus ook wij moeten hen zien als mensen met een verlangen en een geschiedenis. Ook zij moeten ge�vangeliseerd worden. Zo vieren we bijvoorbeeld elk jaar met Allerzielen een Mis waarin we de gestorven daklozen van dat jaar herdenken. En in de vriendschap met de arme kan ook de rijke het evangelie ontdekken."

* * *

Restaurant 'Kamiano'Tweemaal per week kunnen daklozen en armen in Antwerpen terecht in het 'restaurant' Kamiano voor een warme maaltijd en vriendelijke aandacht. Toen dit 'kloppend hart voor de zwaksten' tien jaar geleden geopend werd, koos men voor de naam die de melaatsen van Moloka� aan de Vlaamse pater Damiaan de Veuster gaven die onder hen leefde. Voor Sant'Egidio zijn de daklozen de 'melaatsen' van onze tijd. De vele vrijwilligers in Kamiano hebben al die tijd de mannen en vrouwen, jongeren en bejaarden, alcohol-, drugs- en gokverslaafden, als vrienden onthaald. Terwijl velen met een boog om de daklozen en bedelaars heen lopen omdat ze ons wijzen op de zwakke en breekbare kant van ons bestaan, komen ze in Kamiano 'op verhaal'. Ter gelegenheid van het tienjarig bestaan heeft een van de vrijwilligers, de leraar Dirk van der Goten, op basis van deze verhalen tien vaste bezoekers van Kamiano geportretteerd. Niet om het straatleven te romantiseren of op te hemelen, maar de lezer kennis te laten maken met de menselijke broosheid. Dirk van der Goten, Het boek Bob; Verhalen uit Kamiano. Uitg. Lannoo. 160 blz. Prijs: �16,95. ISBN 90 209 5877 1