11/01/2005

De kinderen van Abraham in dialoog

Amsterdam - Als God de mens schiep naar Zijn beeld en gelijkenis, dan geldt dat voor alle individuele mensen. ,,De uitdaging van deze bijbelse overtuiging is dat we Gods beeld zien in diegene die niet lijkt op het beeld dat we van onszelf gemaakt hebben, ook in de vreemdeling. Er dient ruimte te zijn voor verschil.� Dat betoogde bisschop Van Luyn van Rotterdam gisteren bij een interreligieuze bijeenkomst in Amsterdam.

De bijeenkomst in het Barbizon Palace Hotel was belegd door de Sant Egidiogemeenschap van de Benelux. De katholieke beweging, die in 1968 werd opgericht in de nadagen van het Tweede Vaticaans Concilie, zet zich in voor de dialoog tussen culturen en godsdiensten. Doel was om aan het begin van het nieuwe jaar gezamenlijk als joodse, christelijke en islamitische gemeenschappen van Nederland antwoorden te formuleren op de recente interculturele spanningen en een teken van vrede en verstandhouding te stellen.

In de Olofkapel waren rabbijn Awraham Soetendorp, publicist Paul Scheffer, bisschop Ad van Luyn, beleidssecretaris Sjaak van �t Kruis van de Protestantse Kerk in Nederland, Hilde Kieboom (voorzitter van de Sant Egidiogemeenschap Benelux) en imam Mohamed Ousalah (vice-voorzitter van de koepelorganisatie van islamitische geestelijke verzorgers) als gasten uitgenodigd voor het gesprek onder de titel �Kinderen van Abraham in dialoog�.

Volgens Hilde Kieboom van Sant Egidio is een dialoog meer dan nodig. De verruwing en verharding die de laatste tijd in heel Europa vast te stellen is, is verontrustend, zo stelde Kieboom. ,,Immers, waar een synagoge, een kerk, of een moskee branden, daar brandt de mensheid. Om te kunnen dialogeren, moeten we authentieker worden�, zei ze, en ons onze zelfgenoegzaamheid of angst voor de ander kunnen ontzeggen. ,,Dialoog veronderstelt bekering naar de andere toe. Dat betekent niet aanpassing, maar juist meer naar de diepte van je eigen geloof en overtuiging gaan om gezuiverd te worden van vooroordelen en arrogantie. Om bewerkers van vrede te zijn, moeten we het gevecht met onszelf aangaan.�

Onmachtig

Sjaak van �t Kruis, die algemeen secretaris dr Bas Plaisier van de PKN verving, noemde de islamitische gemeenschap te veel op zichzelf gericht. Namens Plaisier pleitte hij voor ,,een cultuur van gepassioneerd en betrokken gesprek met mensen van andere levensovertuigingen, zonder dat daarbij de stok achter de stoel staat, en de uitzendambtenaar in de voorkamer wacht.� Van �t Kruis benadrukte het belang van de gemeenschappelijke wortels van joden, christenen en moslims. ,,Maar is het ook niet zo, dat de moslimgemeenschap zo op zichzelf betrokken is, dat de waarde en de noodzaak van dergelijke verbanden slechts door weinigen gezien worden? Dat geeft aan het wederzijds gesprek iets onmachtigs.�

In feite moet de samenleving opnieuw vorm worden gegeven en kerken en moskee�n kunnen daar een bijdrage aan leveren. De talloze samenwerkingsverbanden en contacten met moslims hebben al aangetoond dat zoiets kan. Dat wil overigens niet zeggen dat het in de kerken allemaal zo goed gaat. ,,Ook daar heerst xenofobie, agressie jegens vreemdelingen en isolationisme. Maar toch, als ergens - niet theoretisch of afstandelijk - gezocht wordt naar samen-leven en samen spreken over het diepste wat ons drijft, dan is het in veel kerkelijke gemeenschappen�, aldus Van �t Kruis.

De versnippering van de moslimgemeenschap maakt het voor de gemiddelde Nederlander onduidelijk wat het standpunt van de moslims is, aldus Van �t Kruis. ,,Daarom acht ik het van groot belang dat de moslims een duidelijk leiderschap ontwikkelen in ons land. Alleen zo wordt duidelijk welke leiding er aan de moslimgemeenschap gegeven wordt en wat moslims de samenleving te zeggen hebben.��

Moslims moeten zich volgens hem ook veel meer mengen in de discussie over de vormgeving van de Nederlandse samenleving. ,,Nu lijkt de grote massa moslims zich vooral bezig te houden met de politieke ontwikkelingen in Turkije of Marokko en de Nederlandse samenleving onbelangrijk te achten.��

Zelfkritiek

Bisschop Van Luyn van Rotterdam benadrukte het belang van een zelfkritische instelling van godsdiensten die met elkaar in dialoog gaan. Dat geldt niet alleen voor moslims maar ook voor autochtone Nederlanders. ,,Het inzicht dat geen enkele religieuze groepering of politieke en levensbeschouwelijke richting een �exclusieve� claim kan laten gelden op het �bezit� van de totale waarheid.�

Tweede voorwaarde is het verantwoordelijkheidsbesef. ,,Onszelf medeverantwoordelijk voelen voor anderen. Tolerantie betekent niet slechts dat we elkaar verdragen, maar dat we ons ter beschikking stellen van elkaar, waar nodig en mogelijk.�

Ten slotte wees hij op het algemeen welzijn. Dat common good is groter dan de som van particuliere en groepsbelangen. ,,Het algemeen goed kan en moet deelbelangen relativeren en mag, waar nodig, ook offers vragen.�

De drie wereldgodsdiensten - joden, christenen en moslims - hebben dezelfde stamvader, zo zei Van Luyn en aartsvader Abraham is voor iedereen een model om de angst, de vervreemding en het geweld te overwinnen. ,,Hij leert ons het paradigma van de gastvrijheid. Hij zit voor zijn tent en ziet uit in het heetst van de dag naar reizigers om hun gastvrijheid aan te bieden. Hij kijkt op en ziet drie mannen voor hem staan. Onmiddellijk snelt hij de tent uit naar hen toe, hij buigt voor hen en nodigt hen bij zich uit in de tent en bedient hen.�

Schipbreuk

Paul Scheffer keek terug waarom het mis is gegaan in de samenleving en gaf zijn visie op de verhoudingen die na de moord op Theo van Gogh nog duidelijker zijn geworden. Volgens de hoogleraar - die met zijn artikel over �Het multiculturele drama� de discussie over de mislukte integratie aanzwengelde - blijkt dat de cultuur van tolerantie ,,schipbreuk heeft geleden�. Vragen die moesten worden gesteld, werden vermeden. Bovendien was er ook nog eens ,,een houding van vermijding�.

Er zijn wat hem betreft dan ook duidelijk verwijten te maken naar de Nederlandse samenleving. Volgens Scheffer lag er in de migratie een unieke kans voor zowel de migranten als de landen waar zij zich vestigden, maar is dat niet zo ingeschat. De moslims dienen zichzelf nu de vraag te stellen hoe zij als gemeenschap kunnen functioneren in een land dat een geseculariseerde traditie heeft.

Realiteit is op dit moment dat in de grootste stad van Nederland de burgemeester, Job Cohen, nog steeds niet zo over straat kan gaan omdat hij joods is. Scheffer ziet wel enige positieve ontwikkelingen sinds 2 november; meer en meer mensen gaan met elkaar in gesprek.

Imam Mohamed Ousalah erkende dat veel moslims in Nederland door culturele achterstand te weinig weten van de islam. Hij benadrukte de rol die imams kunnen spelen bij de integratie van moslims. ,,Gevraagd en ongevraagd dienen zij zich te mengen in het debat. Om een dergelijke factor te kunnen vervullen is het noodzakelijk de taal en de samenleving in al haar facetten te kennen.�

De imam maande moslimjongeren om op te houden met slachtoffer te spelen en te leren kritiek te incasseren en zich op een democratische manier te uiten. Hij wees erop dat moslimjongeren begeleid moeten worden bij hun vragen tijdens hun groeiproces en zoektocht naar spiritualiteit. ,,De jongeren moeten worden gebonden aan onze samenleving. Ik spreek vaak jongeren die tegen mij zeggen: �De samenleving boeit mij niet!�. Veel jongeren hebben het gevoel dat de samenleving hen heeft uitgekotst en zij kotsen op hun beurt de samenleving uit.�

Er is een dialoog nodig die helpt om het land op te bouwen. ,,Dus niet in de vorm: wie gaat er winnen. Ik wil geen verliezers, ik wil dat de samenleving als geheel zal winnen. Om dit te bereiken hebben we wijze mensen nodig. Vandaar dat de burgemeester van Amsterdam, Cohen, mijn respect krijgt, omdat hij na de moord op Theo van Gogh heeft gezegd: �Ik wil de boel bij elkaar houden�. Zulke mensen hebben wij nodig en niet mensen die de samenleving tegen elkaar opzetten.�

Lodewijk Born