28/10/2005

Een beetje hoop in angstige tijden

Drie jaar al komen in Antwerpen een rabbijn, een imam en een priester samen om te spreken over wat hen bindt en wat hen scheidt. Zij geven een beetje hoop in een angstige tijd.

OP 26 november zal het drie jaar geleden zijn dat Borgerhout even brandde na de moord op Mohammed Achrak. Dyab Abou Jahjah en zijn AEL-aanhangers gingen de confrontatie aan met de Antwerpse politie.

Hoewel de rellen nooit helemaal uit de hand liepen, werd erg duidelijk hoe diep de kloof was met de militante moslimjongeren.

Voor de Sint-Egidiusgemeenschap, de christelijke lekenorganisatie die in de havenstad erg actief is, was de onrust het signaal om vertegenwoordigers van de drie belangrijke godsdiensten samen te brengen. Op 12 december 2002 kwamen priester Hendrik Hoet, rabbijn Aharon Malinsky en imam Jamal Maftouhi voor de eerste keer samen.

,,De drie zijn geen grote leiders in hun religieuze gemeenschappen, maar ze hebben elk wel een invloedrijke stem, en zeker bij de jeugd'', zegt Jan De Volder, actief in de Sant'Egidio en redacteur bij het christelijke opinieweekblad Tertio . ,,Hun bijeenkomst kreeg heel wat weerklank op de lokale televisie en in de kranten. Bewijzen kun je het niet, maar ons aanvoelen is dat hun oproep tot kalmte en wederzijds respect er mee heeft toe geleid dat de conflicten niet zijn ge�scaleerd.''

De drie konden het zo goed met elkaar vinden dat ze besloten hun gesprekken op geregelde tijdstippen voort te zetten. ,,Zeker op crisismomenten kwamen ze samen - bijvoorbeeld toen in Wilrijk een joodse jongen werd neergestoken - en probeerden ze de gemoederen zoveel mogelijk te bedaren. Maar ze voelden tegelijk de behoefte om meer te zijn dan brandweermannen. Ze wilden dieper graven naar wat de drie grote monote�stische godsdiensten bindt en scheidt. Daarom kwamen ze in de eerste helft van dit jaar elf keer samen om hun gesprekken te laten optekenen'', zegt De Volder, die er een boek van maakte.

Wat leerde hij? ,,Dat het voor een samenleving belangrijk is dat religies recht van spreken hebben. Ze heeft nood aan die spirituele bronnen. Wat blijft er over als je die wegneemt? Goed, je kan een samenleving helemaal via wetten organiseren, maar is dat voldoende? Onlangs zei Freek de Jonge het nog in Humo : we hebben in het Westen God weggenomen, maar wat hebben we ervoor in de plaats gekregen? Het idee dat een god de mensen verheft, kortom. Of zoals kardinaal Ratzinger het ooit formuleerde: ongelovigen moeten leven alsof God bestaat.''

,,Sinds 9/11 (de aanslagen op de WTC-torens in New York, red.) is het bovendien duidelijk dat je problemen krijgt als je de godsdiensten tegen hebt. Dit boek is voorgesteld op het stadhuis van Antwerpen. Ik vind dat een belangrijk signaal. Vijf jaar geleden was zoiets bijna ondenkbaar. Het geeft aan dat de beleidsmakers zich bewust zijn geworden van het belang van interreligieus overleg.''

,,De trialoog die wij hebben opgezet, is geen uitvinding van ons. In de jaren negentig waren er ook interreligieuze dialogen, alleen was daar nauwelijks belangstelling voor. De paradox is dat het maatschappelijk draagvlak voor dit soort initiatieven verkleint, maar dat het politieke belang ervan toeneemt.''

Het boek draagt de ondertitel 'Hoopvolle stemmen voor een angstige tijd'. Is De Volder hoopvol gestemd? Hij aarzelt. ,,Dat zo'n gesprek plaatsvindt, is hoopvol. Maar we leven zeker in een angstige tijd. Je voelt dat de angst voor elkaar groot is en angst is altijd een slechte raadgever. Angst werkt polariserend. De vraag is: kun je die krachten onder controle houden? De jongste tien jaar zijn zeker stappen in de verkeerde richting gezet. In Antwerpen leeft iedereen nog redelijk goed samen, maar dat kan snel veranderen. De uitdaging bestaat erin de rede en de redenen van de dialoog weer te vinden.''

De drie religieuzen die De Volder samenbracht, staan volop in hun traditie. Hoe groot zijn hun onderlinge verschillen nog?

,,Wat mij het meest is opgevallen, is dat de verschillen tussen de islam en het jodendom eigenlijk veel kleiner zijn dan iedereen aanneemt. Eigenlijk staat het christendom veel verder van de twee. Het christelijke idee dat God mens is geworden, blijft voor moslims en joden onbegrijpelijk. Zij zien hun godsdienst toch meer als een verzameling van goddelijke wetten. Ook in hun voedingsvoorschriften zijn er grote overeenkomsten. Het is niet toevallig dat ze vaak in elkaars winkels inkopen doen. Maar er is natuurlijk dat joods-Palestijnse conflict.''

,,Malinsky en Maftouhi zijn ook niet gelukkig met de secularisatiegolf die de rol van de katholieke kerk heeft teruggedrongen. Dat minder godsdienst tot meer vrede leidt, vindt Malinsky baarlijke nonsens. Maftouhi zegt dan weer dat waar synagoge en kerk bedreigd worden, ook de moskee gevaar loopt.''

,,Maftouhi is er bijvoorbeeld voorstander van om het vak islam te geven op de katholieke scholen. Nu moeten de moslimkinderen naar het gemeenschapsonderwijs als ze islam willen volgen. Alleen heerst daar vaak een antigodsdienstig klimaat. De afschaffing van het niet-gemengd onderwijs werd door veel moslims beschouwd als een ramp. Omdat er ook jongens in de klas zitten, zijn veel meer meisjes een hoofddoek gaan dragen.''

Jan De Volder, Trialoog. Hoopvolle stemmen voor een angstige tijd. Lannoo, 171 bladzijden, 14,95 euro.

Dominique Minten