|
Met een verbetenheid waar veel activisten een punt aan kunnen zuigen, voert de Amerikaanse zuster Helen Prejean (67) al meer dan twintig jaar actie tegen de doodstraf. Daarnaast begeleidt ze gevangenen die in de dodencel hun executie afwachten. Als het moet jarenlang. 'Ik ben hun moeder, hun zus en hun vriendin. Soms worden ze wel verliefd op mij, maar dan laat ik mijn kruisteken zien.'
Ze is de non uit Dead Man Walking. Niet Susan Sarandon, maar de echte, op wie de film gebaseerd is. Voor zuster Helen Prejean was de film een geschenk uit de hemel. "Vroeger kwam nog geen twintig man naar mijn toespraken. Nu zitten aula's op universiteiten stampvol studenten. De helft is waarschijnlijk gewoon nieuwsgierig. 'Komaan, laten we even gaan zien naar de echte non.' (lacht) Dat vind ik niet erg hoor. Als ik hen kan overtuigen tegen de doodstraf op te komen, is dat mooi meegenomen."
Prejean is in Belgi� op uitnodiging van de Sint-Egidiusgemeenschap in het kader van Steden tegen Doodstraf. Dat net nu de duizendste gevangene ge�xecuteerd zal worden, is een cynisch toeval. "Beeld je dat cijfer even in", zegt ze bedachtzaam. "Duizend mensen die in twintig jaar tijd werden doodgeschoten, vergast, ge�lektrocuteerd of doodgespoten. Dat is toch ongelooflijk?"
Zes terdoodveroordeelde gevangenen in Louisiana die u begeleidde, zijn ondertussen ge�xecuteerd. U was erbij. Hoe voelt het, daar in het publiek zitten bij de familie van de slachtoffers en zien hoe iemand, naar wie u jarenlang luisterde en troost bood, wordt gedood?
Helen Prejean: "(na een lange stilte) Patrick Sonnier was mijn eerste. Ik kende hem 2,5 jaar. Die dag, op 5 april 1984, was ik bij hem toen ze hem kwamen halen. Ik wandelde met hem naar de executiekamer en las hem voor uit de Bijbel. Toen ze hem vastmaakten aan de elektrische stoel, die toen nog gebruikt werd in Louisiana, voelde ik diep in mijn maag de angst groeien. Een harde bol angst die bij elke executie telkens groter werd. Het is nooit makkelijker geworden na die eerste keer.
"Een executie heeft iets surrealistisch. In de executiekamer zijn de tegels altijd glanzend gepoetst en buiten het gebouw bloeien de bloemen. Dat moet een sfeer oproepen dat er binnen goede en heilzame dingen gebeuren. Alsof men wil wegmoffelen dat er mensen worden ge�xecuteerd.
"De executie die mij het meest trof, was die van Dobie Williams, die ik acht jaar heb begeleid. Dobie werd in 1984 schuldig bevonden aan moord. Hij had een IQ van 65 en was bang van naalden. Hij werd veroordeeld tot de dood door injectie. Ze konden geen ader prikken in zijn armen. Dus probeerden ze in zijn nek, en dan in zijn benen. Dobie werd gek van angst. Niet elke gevangene is zo bang. Ik herinner me Robert Lee Willie, die door en door macho was. Hij liep met krachtige stappen naar die elektrische stoel en knipoogde zelfs naar mij en zei (zware stem en stoere uitdrukking): 'You know, you're executing me, but I'm tougher than you.' (lacht)"
Helpt het dat u een non bent als u de mannen in de dodencel bezoekt?
"Ja, toch wel. Ik maak bij iedere nieuwe gevangene die ik begeleid vanaf het begin duidelijk dat ik hun zus ben, hun moeder en hun vriendin en dat romantische gevoelens niet mogelijk zijn. Omdat ik non ben, houden ze zich daar doorgaans wel aan."
Worden ze soms toch verliefd op u?
"(lacht) Ja, dat gebeurt wel. Maar dat duurt niet lang hoor. Ik begrijp dat wel; die mannen zien zelden een bezoeker, laat staan een vrouw. In de Angolagevangenis in Louisiana zitten vijfduizend mannen. De helft van hen heeft nooit bezoek of zelfs maar een wenskaart gehad. En dan kom er een vrouw bij hen op bezoek, luistert naar hen, geeft hen raad terwijl de rest van de wereld hen uitspuwt. Dan ontstaan soms wel andere gevoelens. Maar dan laat ik mijn kruisje zien. (lacht)
"Mijn relatie met gevangenen is ook wel vreemd voor de buitenwereld. Iedere gevangene die ik begeleidde, keek naar mij op het moment van zijn dood en zei 'ik hou van je'. De pers dacht natuurlijk dat wij een relatie hadden. Toen Patrick Sonnier werd begraven, werd ik benaderd door journalisten die mij vroegen of ik verliefd was op hem."
Dobie Williams was zo goed als zeker onschuldig aan de moord, schrijft u in uw boek The Death of Innocents.
"Dobie was zwart en werd schuldig bevonden aan de moord op een blanke vrouw. Hij moest in het zuidelijke Louisiana terechtstaan voor een volledig blanke jury. Voel je de nattigheid? Die man maakte vanaf het begin geen enkele kans."
Zoals u het nu vertelt, klinkt het alsof Amerika is blijven steken in het tijdperk van Noord en Zuid, van slavernij en rassensegregatie.
"Wat de doodstraf betreft, klopt dat ook. Waar wordt de doodstraf vooral uitgevoerd? In het zuiden van de VS, waar destijds ieder gezin wel een aantal zwarte slaven had. In staten als Louisiana, Noord- en Zuid-Carolina, Virginia en Georgia gebeurt 80 procent van alle executies in de Verenigde Staten. In de meeste gevallen gaat het om zwarte gevangenen. Ter vergelijking: in het noordoosten gaat het om slechts 1 procent. Dat wil toch zeggen dat het niet meer draait om wie schuldig is of wie niet, maar dat vooral ras een doorslaggevende factor is. Als zwarten daar terechtstaan, worden voor hen altijd de strengste straffen voorbehouden."
Een van de grootste argumenten tegen de doodstraf is dat er vergissingen worden gemaakt. Een executie van een onschuldige kan nooit ongedaan worden gemaakt. In de VS worden nogal wat mensen onschuldig veroordeeld.
"Ja, enorm veel. Van 1976 tot nu werden 122 personen die in de dodencel zaten, vrijgelaten omdat ze onschuldig bleken te zijn. Dat hebben we vooral te danken aan het dna-onderzoek dat sinds begin jaren negentig wordt gebruikt. Toen de eerste gevangenen werden vrijgelaten omdat dna-onderzoek bewees dat zij niet de dader konden zijn, waren we geshockeerd. De VS hadden toch het beste rechtssysteem in de wereld, niet? Hoe zouden dan onschuldigen veroordeeld en ge�xecuteerd worden? Maar toen sommige zaken werden herzien, bleek dat de procureur er een rommeltje van had gemaakt, of dat de advocaat dronken in de rechtszaal verscheen, of dat er getuigen gelogen hadden."
George W. Bush heeft, toen hij nog gouverneur van Texas was, het recordaantal van 152 executies ondertekend. Toen hij in 2000 president werd, verwachtte iedereen dat het hek van de dam was.
"(lacht) Er is iets heel interessants aan de gang met Bush en de doodstraf. Tijdens zijn eerste verkiezingscampagne hamerde hij dat hij tough on crime zou zijn en de doodstraf belangrijk was. Maar in de campagne voor zijn tweede ambtstermijn repte hij er met geen woord over. Geen woord! Wellicht heeft dat te maken met dat trieste record dat hij op zijn naam heeft staan. Bleek bovendien dat hij per zaak 15 minuten besteedde om het dossier te lezen. Een kwartier om te beslissen of een dossier zwaar genoeg was om iemand te doden. Voor hem was het niets meer dan een formaliteit.
"De bocht die Bush heeft genomen in de doodstraf, toont aan dat de praktijk aan populariteit verliest onder de bevolking. Iedereen ziet dat de doodstraf het aantal moorden niet heeft doen dalen. Staten die de doodstraf toepassen, hebben cynisch genoeg dubbel zoveel moorden als de staten waar de doodstraf niet opnieuw werd ingevoerd. Er zijn tegenwoordig maar half zo veel executies als vroeger. Jury's spreken steeds minder doodvonnissen uit. Zelfs in Harris County, Texas, waar de meeste doodvonnissen worden uitgesproken van het hele land, soms tot tweehonderd in een jaar. Dit jaar? Slechts ��n."
U begeleidt nu al twintig jaar mensen die worden gedood. Nooit de moed laten zakken?
"Ironisch genoeg haal ik mijn energie net uit die executies. Je kunt niet onbewogen blijven als je iemand ziet sterven en je weet dat het verkeerd is. D��r zit mijn vuur. Ook de Amerikaanse bevolking is een deel van die energie. Amerikanen zijn echt niet wraaklustiger dan Belgen of andere bevolkingen. They just don't know what's going on. Maar als je het hen vertelt, begrijpen ze het wel."
Ayfer Erkul
|
