06/01/2006

"Arme mensen zijn uit de mode"

ANTWERPEN - Hilde Kieboom was amper 19 jaar toen ze in 1984 met een groepje bevriende studenten de Sint-Egidiusgemeenschap oprichtte in Antwerpen, naar het voorbeeld van Sant'Egidio in de arme Trasteverewijk in Rome. Nu weten zo'n 3.000 mensen de weg naar de gemeenschap in de Kammenstraat. Voor kleren, een douche, een kappersbeurt of een warme maaltijd. "We zijn nodig", zegt - inmiddels barones - Hilde Kieboom. "De wereld moet dringend wat menselijker worden."

De Sint-Egidiusgemeenschap - achter een kolossale middeleeuwse poort in de Kammenstraat - heeft een jaar van verbouwingen achter de rug. "Wil je het zien?" vraagt Hilde Kieboom, oprichtster en voorzitster van de gemeenschap. Enthousiast leidt ze ons rond. Langs de gloednieuwe keuken van restaurant Kamiano, langs de nieuwe eetzaal, het dokterskabinet waar een arts van het Tropisch Instituut geregeld pati�nten helpt en doorverwijst. Ze neemt ons mee naar het kapsalon waar je je gratis een nieuwe coupe kan laten aanmeten, het wassalon en de stoomdouches, en ze laat ons de boetiek zien waar de rekken volgestouwd zijn met tweedehands en nieuwe kleren. Het oude klooster van de Witzusters is met smaak verbouwd, met de hulp van architect Jo Crepain die gratis de plannen tekende. "Mooi en proper", vindt ook Hilde Kieboom. "Da's goed voor het zelfrespect van onze mensen. Ze zitten al genoeg in vieze caf�s en vuile kraakpanden."

Wie komt er zoal bij jullie over de vloer?

Het restaurant Kamiano is elke woensdag en zaterdag open en dan komen er gemiddeld toch zo'n 400 mensen eten. Oude mensen die niet toekomen met hun pensioentje, alleenstaande vrouwen met kinderen, maar ook ex-gevangenen, verslaafden en psychisch zieken. Eigenlijk laten we iedereen binnen. Maar dat wil niet zeggen dat er profiteurs komen. Als je het niet nodig hebt, kom je er niet zomaar tussen zitten.

In het sociaal centrum komen dan weer veel vluchtelingengezinnen, mensen zonder papieren. Alles bij elkaar is het een groep van zo'n 3.000 mensen. Gelukkig staan ze niet allemaal tegelijk voor de deur (lacht).

Op kerstavond organiseren jullie al jaren een feestmaaltijd voor de daklozen in de Carolus Borromeuskerk. Hoe was het dit jaar?

(Zucht) Het was een hele mooie avond. We kregen 500 daklozen over de vloer. En wel 300 vrijwilligers hebben zich gemeld om te helpen. Da's heel veel. Ik merk de jongste jaren dat mensen zich best wel willen inzetten �ls ze een doel hebben. Dan kunnen mensen wel edelmoedig zijn en het mooiste van zichzelf geven. Op internationaal vlak zag je dat ook, met de tsunami.

Is het niet de taak van de overheid om voor arme mensen te zorgen? Waarvoor dient het OCMW anders?

De overheid en de politiek zijn belangrijk, ja. Maar ze kunnen ook niet alles oplossen. Je kan bijvoorbeeld niet bij wet bepalen dat de mensen goed moeten zijn voor elkaar. En met OCMW-geld alleen los je toch ook niet de eenzaamheid van mensen op? Wel met hartelijkheid en menselijkheid. En met concrete gestes van solidariteit. Gewoon van burger naar burger.

Krijgen jullie soms negatieve kritiek?

Wie niet? Er zijn mensen die niet verstaan waarom wij de daklozen gratis te eten geven. Want we leven in een 'voor wat, hoort wat'-maatschappij. Zich gratis inzetten voor de armen, is not done. Maar ik denk niet dat de Sint-Egidiusgemeenschap altijd maar moet doen waar iedereen mee akkoord gaat. (lacht) Integendeel. Daarom ook dat we opkomen voor de illegalen. De overheid weet niet goed wat ze met hen moet doen. Wij pleiten ervoor om mensen die zich de afgelopen jaren goed integreerden, de kans te geven hier te blijven. De huidige plannen om de asielprocedure te verkorten, bieden daarvoor een kans. Noem het een 'humane amnestie'.

U klaagt vaak over de verharding van de maatschappij. Zijn we harder dan vroeger?

Heel zeker. Sant'Egidio is opgericht in 1968, in een tijdperk waarin veel mensen de wereld wilden veranderen. Deze maatschappij vindt dat hopeloos ouderwets. Nu gelden de harde wetten van de markteconomie. 'Ieder voor zich' is de mentaliteit. Arme mensen zijn uit de mode, iedereen moet maar voor zichzelf zorgen. We sluiten ons op in onszelf en worden hard tegen bedelaars, daklozen en illegalen. Uit schrik dat ze afpakken wat we hebben. Maar dat maakt ons ook ongelukkig. Want we leven vaak alleen nog maar om die rijkdom veilig te stellen. We hebben geen dromen meer, geen missie. En intussen liggen de boekhandels vol met titels als Waarom zijn we niet gelukkig.

Wat moeten we dan w�l doen om gelukkig te zijn?

Geven. En je leven openstellen voor de ander.

Geeft u aan elke bedelaar die u ziet?

Ja. Want wij christenen geloven dat je in het gezicht van de bedelaar het gezicht van Jezus ziet. Er bestaat natuurlijk georganiseerde bedelarij, dat weet ik ook. Maar veel van die verhalen zijn overdreven. En zo worden de echte bedelaars alleen maar eenzamer.

Naast hulp aan daklozen en illegalen, hebben jullie ook projecten rond ouderen. Wat is het probleem met onze senioren?

Dat mensen in Europa steeds ouder worden, is eigenlijk positief. Maar zo zien we het niet. We zien het als een probleem. In een maatschappij waar alles hectisch verloopt en niemand nog tijd heeft, zitten we met senioren die wel tijd hebben, maar soms trager zijn, zwakker, verwarder. Dus dumpen we hen massaal in verzorgingsinstellingen. Alsof we de broosheid van het leven niet meer aankunnen. Je hebt natuurlijk mooie instellingen en er is personeel dat prachtig werk levert, maar het zijn wel vaak desolate plaatsen met all��n maar oude mensen. Ze worden afgesneden van de buitenwereld, van jonge mensen, van kinderen, van wat er gebeurt in de wereld. Na een tijd zien ze de zin van het leven niet meer.

Wat doen jullie daaraan?

Wij helpen zoveel mogelijk mensen om thuis te blijven. Want het is niet omdat mensen minder goed te been of een beetje verward zijn, dat ze niet meer thuis kunnen blijven. Verder hebben we nog onze beweging Leve de Ouderen waarbij allochtone jongeren op bezoek gaan bij Belgische ouderen in een rusthuis. Het werkt in twee richtingen: de ouderen zijn taaloma of -opa voor de allochtonen �n de allochtonen geven hen vriendschap. En zo smelten angst en racisme als sneeuw voor de zon. We hebben ook ouderen die andere mensen gaan bezoeken in instellingen. Zo hebben we Eug�ne op Linkeroever die een hele toer heeft van mensen voor wie hij zorgt. En Michel doet hetzelfde in de Luchtbal. Hij gaat ook twee keer per week op bezoek in de gevangenis. Dat zijn oude mensen, h�. Dat is wat onze beweging wil doen: laten zien dat je op je oude dag nog wat kan betekenen voor anderen.

Sint-Egidius is een christelijke organisatie. Vraagt u ook van uw vrijwilligers dat ze gelovig zijn?

Nee, maar ze moeten wel in diezelfde vriendschappelijke geest willen leven als wij. Want onze evangelische humaniteit is in al onze projecten terug te vinden: aandacht voor de ouderen, hulp voor de daklozen en de vreemden, vrede... Dat is onze ori�ntatie, daar zijn we fier op.

Schrikken jullie de mensen niet af met dat evangelische?

Ik denk het niet. Het is niet omdat je een duidelijke identiteit hebt, dat je niet openstaat voor andersdenkenden. Hier kan je als vrijwilliger christen zijn op een manier die niet moralistisch is, of institutioneel of klerikaal.

Is gelovig zijn niet vreselijk uit de mode?

(Lacht) Het is volop aan het veranderen! Denk eens na hoe vaak de kerk het afgelopen jaar in het nieuws is geweest? Er waren de Wereld Jongerendagen in Keulen, de dood en de begrafenis van Johannes Paulus, de nieuwe paus Benedictus� Ik denk dat gelovig zijn weer iets trendy heeft. Mensen hebben meer aandacht voor zingeving, voor spiritualiteit, voor alles wat zen is, het boeddhisme, yoga�

Is dat hetzelfde als geloven?

Nee. Die dingen zijn meer op jezelf gericht. Voor mij is spiritualiteit heel concreet. Het heeft te maken met hoe ik aankijk tegen de wereld van vandaag, niet met rust vinden in mezelf. Er wordt veel �wild gezocht�, maar er w�rdt gezocht. De mensen krijgen door dat er m��r is dan materialisme alleen. En dan is het aan de Kerk om haar stem te laten horen.

U bent zelf gelovig. Hoe uit zich dat? Bidt u?

Als ik kan, ga ik hier in de kapel naar het avondgebed. Dat duurt een halfuurtje en er wordt gezongen, een psalm gebeden en een stuk uit de Schrift gelezen. Dat wordt dan kort becommentarieerd in het licht van de actualiteit. Want we proberen te leven met de bijbel in de ene hand en de krant in de andere hand. Ik heb dat halfuurtje nodig: voor mij is het een moment om me te herbronnen, weer te focussen op wat God van mij vraagt. Ik denk niet dat we een hele dag van hier naar daar moeten hollen.

Maar tegelijk bent u een moderne, knappe madame die met haar twee voeten in de wereld staat. Hoe combineert u dat met zinvol bezig zijn?

Om een overtuigd christen te zijn, moet je geen seut of non zijn. Ik heb in Sant�Egidio een manier gevonden om christen te zijn op een moderne manier. Dat betekent je geloof beleven in � en vooral � in sympathie m�t de samenleving. Ik leef heel graag in deze stad, in deze wereld. Ik probeer die op mijn manier wat menselijker te maken.

De Sint-Egidiusgemeenschap leidt projecten rond aidspreventie en �behandeling over de hele wereld. Hoe kan je dan sympathie hebben voor een paus die condooms verbiedt?

De Kerk moet zich wat minder bemoeien met wat de mensen in hun slaapkamer doen, vind ik. En het is waar: condooms beschermen tegen het aidsvirus. Maar aan de andere kant: de echtelijke trouw die de kerk preekt, doet dat ook. Met het condoom alleen helpen we aids de wereld niet uit. Aids is in Afrika in de eerste plaats een probleem van armoede. De medicijnen voor aidsbehandelingen die in Afrika niet te krijgen waren, bloedbanken die besmet bloed geven, kinderen die gevaccineerd worden met vuile naalden: het heeft allemaal met armoede te maken.

Hoe staat u tegenover euthanasie?

Ik ben er absoluut tegen. Omdat ik vrees dat euthanasie nog meer het leven van oudere en zwakkere mensen zal bedreigen. Ik ben heel bezorgd voor de eventuele uitbreiding van de wet voor dementerende ouderen.

Waarom?

Mensen die euthanasie overwegen, bevinden zich in een uitzichtloze situatie. Natuurlijk heb je schrik om te lijden of om je verstand te verliezen. Maar het antwoord op het lijden moet liggen in meer solidariteit en menselijke nabijheid, de zelf gewilde dood is toch de kilste oplossing. Het wetsvoorstel vind ik heel gevaarlijk. Het is altijd maar verder gaan op het idee dat het zwakke leven eigenlijk geen leven waard is.

Moet iedereen niet voor zichzelf beslissen of hij zijn leven nog waardevol vindt?

Er zijn nog dingen in het leven die je niet zelf beslist. Het taboe om te doden � zelfs op verzoek � is volgens mij heilzaam. Want je weet waar je begint, maar niet waar je uitkomt. Ik vind dat daar heel lichtzinnig mee wordt omgegaan. We onderschatten de druk van de omgeving. Oude mensen denken dat ze hun omgeving tot last zijn. Op den duur gaan ze zich schuldig voelen omdat ze lang leven. Zeker als ze hulp nodig hebben en veel beginnen kosten. Dat onderschat men. Ik heb een bejaarde dame gekend die naar een palliatieve instelling ging. Daar stelden ze haar voor om euthanasie te plegen. Dat ik compleet onwettelijk, maar het gebeurt toch.

Iets anders nu. In 2003 kreeg u de titel van barones. Gebruikt u die soms?

Soms, bij offici�le gelegenheden of internationale en diplomatieke gesprekken is die titel wel nuttig. Maar mijn leven is er niet door veranderd, hoor.

Hebt u ook een wapenschild en een spreuk?

Ja, de spreuk luidt: �ex amicitia pax�, door vriendschap komt vrede. En op het wapenschild staat een duif met een olijftak in haar bek afgebeeld. Met een regenboog op de achtergrond.

Is het waar dat u een vriendin bent van koningin Paola?

Da�s waar, ja. Jaren geleden raakten we aan de praat in de kerk van Sant�Egidio in Rome. Ze was heel erg ge�nteresseerd in wat we met de gemeenschap deden in Antwerpen en vroeg of ik haar eens wilde uitnodigen. Ze is de eerste keer op bezoek geweest in 1988 en daarna volgden nog meer bezoekjes. Soms kwam ze officieel, maar meestal incognito. Ze heeft ook eens het restaurant Kamiano bezocht en het viel me op hoe makkelijk ze omgaat met �moeilijke� mensen, met jonge drugsverslaafden en zo.

Gelooft u dat armoede en miserie ooit helemaal uit Antwerpen kan verdwijnen?

Nee, ik denk dat we er mee moeten leren leven. We moeten wel blijven werken aan betere structuren en een beter beleid. Maar eigenlijk zit dat al wel goed. Er zullen altijd mensen zijn die door de mazen van het net vallen. Daarom doe ik een oproep aan de Antwerpenaar: help mee, en maak deze mooie stad wat menselijker!

B�n�dicte VAN PAESCHEN

De nieuwjaarsvraagjes

Wat was de belangrijkste gebeurtenis in 2005?

De begrafenis van Johannes Paulus II. Als je ziet wie daar allemaal op aanwezig waren: moslims, joden, christenen uit alle kerken, ongelovigen, staatsleiders die met elkaar in oorlog lagen, en heel eenvoudige mensen uit de hele wereld. Opdat moment werd de boodschap van die paus duidelijk: we leven in een verdeeld wereld en we hebben allemaal nood aan eenheid. En aan vrede.

Wat wordt de belangrijkste gebeurtenis in 2006.

De gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen.

Wie was de belangrijkste figuur van 2005?

Pater Damiaan. Je moet het maar doen, meer dan honderd jaar na je dood nog zo veel Vlamingen ontroeren.

Wie wordt de belangrijkste figuur van 2006?

Ik verwacht veel van de gewone mensen. Het zijn niet alleen de politici of de BV�s die het verschil kunnen maken. Kijk maar naar de geldinzameling voor de slachtoffers van de tsunami.