04/02/2006

Interview met Hilde Kieboom, voorzitster Sint-Egidiusgemeenschap
De krant en de bijbel, daar draait het om

Ze is de leading lady van de Belgische kerk, zeggen ingewijden. Een vrouw met invloed en een uitgebreid adressenboekje. Alleen haar organisatie kon de Antwerpse bisschop zo ver krijgen dat hij zich, per hoge uitzondering, publiekelijk uitsprak voor papieren voor illegalen.

De Sint-Egidiusgemeenschap die Hilde Kieboom (40) al jaar en dag voorzit, laat zichzelf leiden door twee onuitputtelijke bronnen: de krant en de bijbel. �Het ene lezen we niet zonder het andere�.

Saai en droevig. Zo zag Hilde Kieboom in haar jeugd de katholieke kerk. Het instituut zei haar niets, dat was iets voor priesters en nonnen. Een kind van haar tijd, was ze. Seculier en maatschappijkritisch. Opgegroeid in een bemiddeld katholiek gezin in Edegem, in de rand van Antwerpen, dat zich met de tijd steeds minder kerkelijk betrokken voelde. Om uiteindelijk in stilte af te haken. Zo leek het er toch op.

Tot ze met een paar vrienden en de bevlogen priester Rik Hoet in 1984 naar Rome trok en terug kwam met een valies vol christelijke plannen en een radicale pioniersmentaliteit. Werken met armen. Een bijbelgroep oprichten. De wereld veranderen en beginnen met het Schipperskwartier. �Goed zot�, zeiden haar vrienden. �Wablief?�, vroegen haar bezorgde ouders die vooral wilden dat ze haar studies Germaanse filologie afwerkte.

Maar Hilde Kieboom hield vol. En dat doet ze al meer dan twintig jaar.

Het licht dat ze gezien had, heette Sant�Egidio. Gesticht in 1968 en genoemd naar een kleine kerk in de Trastevere-wijk in Rome waar de eerste aanhangers van de beweging samenkwamen. Stichter Andrea Riccardi had in de geest van het Tweede Vaticaans concilie en op de achtergrond van de roerige jaren zestig een christelijke lekenbeweging voor ogen die zich in eerste instantie het lot van de armen zou aantrekken. Geen acties naar binnen, maar naar buiten. Geen kloosters, geen nonnen en paters. Maar gewone gelovigen, zonder wijding en een beetje leiding, die tot concrete acties overgaan op basis van het evangelie. Vrede en Vriendschap zijn de twee kernwaarden van de beweging.

Het goddelijke vuur scheen aanvankelijk niet zo fel. Het lot moest even tussenbeide komen. �Het was per toeval dat ik naar Rome trok�, vertelt ze. �Er was een plaats vrij gekomen in de wagen en ik had wel zin om Rome toeristisch verkennen. Een bezoek aan die gemeenschap waar ik ook nog nooit van gehoord had, wou ik er best wel bijnemen.�

De eerste avond, toen haar vriendinnen met de priester aan het bidden waren in de Sint-Egidiuskerk, wachtte ze zelfs buiten aan de poort. �Ik was niet gelovig, hield ik me voor. Dus waarom moest ik naar binnen? Nu toon ik overigens ook veel begrip voor mensen die bij ons schoorvoetend aankloppen en zeggen dat ze eigenlijk niet kerkelijk zijn. (lacht) ik weet wat het is.�

De tweede avond, liet ze zich wel overhalen. Ze bad mee en ontmoette een paar jongeren die vertelden over hun engagement. Het is al vaker gebleken: Rome heeft een speciale uitstraling waardoor geloven er makkelijker lijkt te gaan. �Ik beken: ik had vooroordelen. Het was geen muffe bedoening, maar een frisse bijeenkomst van jonge mensen die net als ik zich wilden amuseren en ge�nteresseerd waren in de wereld rondom hen. Opvallend: ze waren niet beschaamd over hun geloof. Ze waren zelfs fier.�

Op de terugweg hakte Hilde Kieboom de knoop door: dit is wat ik wil doen in Antwerpen. Een christelijke lekengemeenschap uit de grond stampen. Gebaseerd op De Krant en De Bijbel. �De krant, dat is het medium dat ons in contact stelt met de wereld. We sluiten ons niet op of zonderen ons niet af. We willen ook geen cultuurpessimisten zijn, een stroming die ook wel leeft in de kerk. We aanvaarden de wereld zoals hij is en proberen positief te werken via een eigen bijdrage�, zegt Kieboom. �En de Bijbel dat is onze inspiratiebron. Bladzijde per bladzijde lezen we daar de droom van vrede en meer menselijkheid. Het is een visioen. Dat wilden we doen: de krant en de bijbel samenlezen.�

En toen kwamen jullie terug in Antwerpen, zaten rond de tafel, namen een wit blad en schreven alle mogelijke acties op?�

�(glimlacht) Zoiets. Het eerste wat we deden was samen het evangelie lezen. Geen sociale actie zonder inspiratie. Geregeld kwamen we samen voor een avondgebed, tegenwoordig iedere dag. Vrij snel beslisten we ook dat we een ouderenwerking en schoolwerkbegeleiding zouden opstarten. We namen er een stadsplan bij. We zochten uit waar de armste wijken van Antwerpen lagen. Zo zijn we op het Schipperskwartier en het Eilandje uitgekomen, dat toen nog niet zo hip en duur was als nu. Integendeel. Ik herinner me een bezoek aan een oude Fran�aise die in een steeg woonde waar maar ��n toilet was voor iedereen. Telkens stond ze verschrikt met de hamer achter de deur als er iemand aanklopte; een bel was er niet. Zo ongewoon was bezoek voor haar. Als ik vroeg of we haar regelmatig mochten bezoeken, antwoordde ze altijd of ik �goed� volk kon meebrengen. Gasten die niet klaagden dat het er vuil lag en zo.�

Wie bracht je allemaal mee? Vriendinnen? Studenten?

�In het begin waren we met z�n achten. Priester Rik Hoet zat erbij, die enorm veel voor mij heeft betekend. Daarnaast een paar vriendinnen van de unief, maar ook mensen van hogescholen en een paar die al aan het werk waren. In �onze tijd� was engagement onder studenten bijna vanzelfsprekend. Jongeren nu zijn wel nog altijd bereid om iets te doen, maar ze zullen al sneller vragen wat het hen opbrengt. Dat is toch mijn indruk. Toen wilden we niet alleen onszelf ontplooien, maar vooral werken aan de relaties met anderen. En mensen uit de armoede helpen. In het schipperskwartier kwamen we vaak in contact met gezinnen waarvan de moeder uit armoede in de prostitutie zat. We deden dan huiswerkbegeleiding voor de kinderen in een achterkamertje van een bar. Kan je nu begrijpen hoe ongerust mijn ouders wel waren? (Lacht).�

In de loop van de voorbije twintig jaar hebben jullie heel wat opgestart.

�Ja. De kansarme en ouderenwerking hebben we uitgebreid naar verschillende wijken in de stad. Stuivenberg, Noordwijk, Luchtbal, Linkeroever, Kiel�. Daardoor zijn we ook meer en meer in contact gekomen met de moslimwereld. We hebben initiatieven opgezet om de dialoog tussen culturen en religies te bevorderen. Daaruit is recent het Trialoog-project gegroeid, met gesprekken tussen joden, christenen en moslims. We houden ook regelmatig vredesmanifestaties. Ondertussen bestaat ons sociaal restaurant Kamiano, waar daklozen op woensdag en zaterdag kunnen eten, al meer dan tien jaar. En internationaal zijn we ook heel actief. Van vredesbemiddeling in conflictgebieden tot aidstherapie in Afrika.�

Is het puur caritas? Of werken jullie structureel?

�Naastenliefde is belangrijk. Wie honger heeft, moet je voeden. We vertrekken vanuit de vriendschap en proberen met de mensen die we ontmoeten een eind op weg te gaan. We noemen hen geen pati�nten of klanten, maar vrienden.

Dus die menselijke, persoonlijke dimensie is belangrijk.

Maar van daaruit kunnen structurele vragen groeien. Zoals bijvoorbeeld ons pleidooi voor meer thuiszorg voor de ouderen. Of voor een �humane amnestie� voor mensen zonder papieren.��

Heeft u in de twintig jaar veel zien veranderen?

�Natuurlijk zijn er veel verhalen die steeds terugkomen. Armoede, sociale uitsluiting, gebrek aan huisvesting�. We merken de laatste tijd wel dat ouderen een groep in de samenleving is die sterk negatief benaderd wordt. Ze tellen niet meer mee, ze worden vaak aan hun lot overgelaten of zitten in erbarmelijke sociale omstandigheden in een instelling. We hebben nu zelf een aantal projecten opgestart in de thuiszorg, daar is echt grote nood aan. De overheid zou veel meer moeten doen om mensen thuis langer te laten blijven. Mits enkele ingrepen is dat perfect haalbaar. En het zal de samenleving op termijn veel minder kosten dan een dure instelling.�

�(denkt even na). De samenleving verhardt, dat is zeker. Het is meer ieder voor zich geworden. Toch zien we aan de andere kant dat we ook steeds meer mensen krijgen die zich spontaan komen aanmelden. Een tijd geleden kregen we het bezoek van een gepensioneerde bouwingenieur. Hij wou iets doen voor ons. Zomaar, gratis. Nu is hij al een meer dan een jaar een aantal verbouwingswerken aan het opvolgen. Dat vind ik knap.�

�Nog zo�n verhaal: we ontmoeten een vrouw op Luchtbal van 94 jaar oud. �Jammer�, zegt ze, �dat ik jullie niet eerder heb ontmoet. Dan zou ik mee kunnen helpen.� Ik antwoord haar: �je bent nooit te oud om te helpen.� En zie: ze bezoekt nu mee andere bejaarden in een instelling, in de buurt. Ondertussen zijn er al tien bejaarden die dat samen met haar doen en samen met een tiental vluchtelingen. Wat groeten en helpen. Schitterend toch? Een vrouw van 94 die dat allemaal nog doet.�

Op welk project bent u meest fier?

�Toch wel op ons aidsproject �Dream�. Aids is in Afrika in eerste instantie een armoedeprobleem. Er is een tekort aan medicijnen en aan zuiver medisch materieel, zoals bloed en naalden. We hebben zelf een therapie ontwikkeld waardoor Hiv-besmette zwangere vrouwen toch gezonde baby�s ter wereld kunnen brengen. We halen cijfers tot 97 procent, wat niemand had durven verhopen. Ik ben fier dat de Sint-Egidiusgemeenschap daar een voortrekkersrol kan spelen. Een belangrijke rol die nu ook door alle grote gezondheidsorganisaties erkend is.�

U hebt zelf bemiddeld in het bloedige conflict in Ivoorkust. Hoe zijn ze bij u terecht gekomen?

�Na de grote moeilijkheden in het land in 2001-2002 heeft de Franse regering aan de Sint-Egidiusgemeenschap twee bemiddelaars gevraagd. Samen met een collega uit Rome ben ik dan even bezuiden Parijs gereisd om samen met alle partijen � ook zij die bloed aan de handen hadden- aan de tafel te zitten. Onze gemeenschap heeft een sterke expertise opgebouwd op het gebied van vredesonderhandelingen. In Mozambique hebben we ook mee bemiddeld in 1992 en met succes. Bovendien waren de contacten met de Franse overheid goed, vandaar de vraag. We hebben geen enkel belang, en zeker geen economisch, te verliezen of te winnen. We praten met iedereen, ongeacht etnie of religie. Op dat punt zijn we geloofwaardig. Het toont ook aan dat er naast overheden en internationale instellingen ook nog andere partners zijn die een belangrijke rol kunnen spelen in het streven naar meer vrede op de wereld.�

Jullie netwerken veel, hoor ik. Dat hadden jullie gemeen met Steve Stevaert, die zo gecharmeerd was door jullie werk dat hij de opbrengsten van zijn kookboek aan Kamiano schonk.

�Onze manier van werken is opgebouwd op basis van relaties. Contacten en relaties zijn inderdaad belangrijk voor ons. Stevaert kon het goed vinden met ons en omgekeerd, dat klopt. Hij is een vaderlijk figuur met een ongelofelijke empathie. Hij is een paar keer op bezoek geweest. Hoe hij omging met de daklozen van Kamiano, dat was nooit gezien. Daar kan menig bisschop een puntje aan zuigen. En ik heb dat ook aan de bisschoppen gezegd. Hij zag ook liever volle kerken dan lege. Daar zijn we ook voor. (lacht).�

Zou hij lid kunnen worden van jullie gemeenschap?

�(wat ontwijkend). We werken niet met een formeel lidmaatschap. Niemand hoeft iets te onderschrijven of te ondertekenen. We houden geen ceremonies, enkel is er een avondgebed waarbij iedereen uitgenodigd is. We werken eerder via het elkaar aanvaarden in een geest van vertrouwen en familie. Er zijn twee ingangspoorten, als het ware. Via de spirituele deur of via de sociale acties. Wie langs de ene kant binnenkomt, vragen we ook de andere kant te ontdekken. Maar iedereen is vrij om zoveel tijd als hij of zij wil te besteden aan onze gemeenschap. Laat ons zeggen dat we voor Nederland en Belgi� aan zo�n 1.000 actieve �leden� zitten. Wereldwijd zitten we aan zo�n 60.000 aanhangers. Vooral in Itali� en in Afrika en Latijns-Amerika.�

Niet alleen met Steve klikte het, maar ook met de vorige paus konden jullie het bijzonder goed vinden.

�Dat is waar. We hadden een intense vriendschapsband. Dat is natuurlijk gegroeid in al die jaren dat hij paus was. Johannes Paulus II heeft ons altijd aangemoedigd om geen bange christenen te zijn. Om op een eigentijdse wijze getuigenis af te leggen van ons geloof. Hij heeft als paus ook belangrijke stappen gedaan op de weg van de interreligieuze dialoog. Hij heeft zich ook onvermoeibaar ingezet voor de wereldvrede. Tot op het einde heeft hij de oorlog in Irak scherp veroordeeld.�

Is de band even intens met de nieuwe paus?

�Dat valt nog even af te wachten. Een vriendschap moet groeien. We hebben hem al een paar keer ontmoet, onder meer in Keulen bij de wereldjongerendagen. Hij is natuurlijk een andere figuur met een andere uitstraling, maar zijn eerste encycliek was een mooi document. Laten we zeggen dat we positief afwachtend zijn.�

Critici zeggen: jullie staan te dicht bij het establishment. Kritiek op de vele binnenkerkelijke zaken die fout lopen, geven jullie amper. Terwijl jullie net goed geplaatst zijn om mee aan de vernieuwingskar te trekken.

�Het is een kwestie van prioriteiten. We steken onze energie liever in andere zaken die meer essentieel zijn. Het klinkt misschien verrassend maar vrede, armoede, interreligieuze dialoog, het migratiedebat� zijn thema�s die niet verworven zijn in de kerk. Daar spreek ik liever over dan over de ethische kwesties waarmee de kerk altijd wordt platgedrukt.�

Mag ik toch even kort het lijstje van klassieke vragen overlopen. Kan anticonceptie?

�(wat verveeld). De kerk doet er goed aan zich niet te veel te bemoeien met wat mensen in hun slaapkamer doen. Hier moet ze voldoende ruimte laten voor het persoonlijke geweten.�

Condooms in het kader van aidsbestrijding?

�Condooms zijn maar een stukje van de preventie. En preventie is maar een stuk van het hele verhaal. Vereng alsjeblief niet het aidsprobleem tot het al dan niet mogen gebruiken van een condoom. Maar principieel zie ik geen bezwaar.�

Het verplichte celibaat afschaffen?

�Het celibaat lijkt me niet iets wat je verplicht zou moeten opleggen. De orthodoxe kerk heeft goede ervaringen met het gehuwd priesterschap. Dus eerder ja. Al zal dat het probleem van het priestertekort niet oplossen. Cre�er eerst levendige christelijke gemeenschappen en van daaruit zullen er wel mensen opstaan die zich geroepen voelen.�

Mogen homoseksuele mannen priester worden?

�Een goede priester is een man van het evangelie, die pastoraal bewogen is, niet zelfbetrokken en zich dienstbaar opstelt voor de samenleving. Homo of hetero, dat doet er dus niet toe.��

Homoseksuelen kunnen voor mij perfect priester worden, een pastorale bewogenheid tonen en zich dienstbaar stellen voor de samenleving.�

Mogen vrouwen priester worden?

�(blaast). Daar heb ik geen uitgesproken mening over. (ziet de ongelovige blik aan de overkant van de tafel) Echt waar. Die discussie laat me koud. Ik voel me als vrouw, als u het er toch wil over hebben, niet belemmerd om me in te zetten in de kerk. Ik kan doen wat ik wil, en ik kan zeggen wat ik wil. De categorie die ontbreekt, lijken me eerder de lekenmannen te zijn, als ik de laatste tijd kerkvergaderingen overschouw. De kerk riskeert een groep te worden van priesters en lekenvrouwen. En dat is ook niet gezond. Maar nogmaals: deze punten zijn voor ons niet prioritair. Dat zijn sacristiegesprekken, niet wezenlijk voor ons streven naar meer evangelische humaniteit. De krant en de bijbel, daar draait het om.�

Welke passage uit het evangelie koestert u?

�Het verhaal van de rijke vrek en de arme Lazarus. De rijke vrek loopt de arme achteloos voorbij. Eenmaal overleden moet de rijke vrek naar de hel, terwijl de arme veilig en geboren bij God mag zitten. De rijke, die ondertussen berouw toont, vraagt aan God of er niemand kan uitgestuurd worden om zijn broers op aarde te verwittigen.�

�Het treft me omdat het treffend illustreert waar onze acties om draaien. De rijke dat zijn wij, het westen dat arrogant het arme zuiden negeert. Of ook nog: de rijken in onze samenleving die denken hun luxeleven te kunnen leiden zonder rekening te houden met de anderen. Die weinig barmhartig is voor zijn medemens. Terwijl we allemaal verwittigd zijn.�

Bent u zelf de rijke of de arme? Wat verdient u?

�Ik hoop mijn hemel. (lacht). Neen, ik kan terugvallen op een klein basisinkomen. Ik doe wat freelance werk voor ngo�s bij de Europese commissie. Pas op, ik ben geen Europees functionaris. Het is niet zo veel, maar ik kan er mee rondkomen. Qua tijd gaat de meeste aandacht toch naar het leiden van de gemeenschap.�

U verdient niet meer sinds u barones bent?

�Neen. Zoals u ongetwijfeld weet is dat een eretitel waarmee niets te verdienen valt. Integendeel. (lacht). Om de adelbrieven te lichten, zoals dat heet, moet je zo�n 750 euro betalen. Mijn wapenschild is een vredesduif met een twijgje in de bek. En voor de spreuk heb ik gekozen voor �Vrede door Vriendschap�, maar dan in het Latijn. Als universele taal, maar ook om communautaire perikelen te vermijden. Het is natuurlijk een Belgische titel. Ik had die in 2003 totaal niet verwacht. Het is niet gebruikelijk dat jonge mensen geadeld worden.�

�Ik vond het wel een mooie waardering voor het werk dat onze gemeenschap doet en toch

tegen de stroom ingaat. Bon, op zich stelt het niet zo veel voor. Maar in diplomatieke kringen kan het wel eens belangrijk zijn.�

De Romeinse connectie zat er toch voor iets tussen. U mag koningin Paola tot uw kennissenkring rekenen. Zij heeft u bedankt met die baronestitel.

�Ik heb Paola als prinses leren kennen in Rome waar ze een van onze projecten heeft bezocht. Ze was er in Palermo ook bij voor een interreligieus gebed dat we organiseerden. Itali� ligt haar nog altijd na aan het hart, dat is bekend. Maar ondertussen heeft ze ook in Belgi� al wat gezien van ons werk. Ik heb haar een paar keer officieel, later een paar keer �incognito� begeleid. Ooit hebben we ook eens een Italiaanse maaltijd voor haar bereid waardoor ze in de wolken was. Ik zit ook in haar stichting die rond jongeren en onderwijs werkt. Met de hand op het hart, kan ik wel zeggen dat haar sociale bekommernis oprecht is.�

Steunt zij financieel de beweging?

�Neen. We kunnen wel rekenen op wat overheidssteun voor specifieke projecten. Maar het grootste deel van onze werkingsmiddelen halen we toch op via priv�-giften, naar aanleiding van een huwelijk bijvoorbeeld of een speciaal feest. Het blijft altijd wel wat zoeken naar middelen. We zouden ook kunnen kiezen voor een structurele financiering door de overheid, maar dan moeten we ons inpassen in een strakker kader en zouden we veel van onze vrijheid verliezen. We willen geen grote structuur worden met veel mensen in dienst. We verkiezen een meer profetische manier van werken. Vanuit onze eigen inzichten werken aan concreet engagement.�

Een alternatief voor uw engagement kon ook zijn: in de politiek gaan. Hebt u dat ooit overwogen?

�Neen. Hoewel ik veel respect heb voor wat politici doen. Mij ga je geen antipolitiek discours horen afsteken. Maar voor mezelf heb ik al lang uitgemaakt dat ik meer kan betekenen voor de samenleving door te doen wat ik nu doe. De politiek zou mijn actieveld vernauwen. Nu heb ik een grotere vrijheid van spreken en handelen.�

Mogen we even hengelen naar uw politieke voorkeur?

�Ik heb in het verleden al voor verschillende partijen gestemd, maar die zal ik niet aan uw neus hangen. En voor de komende gemeenteraadsverkiezingen weet ik het echt nog niet.�

Ik veronderstel dat u het Vlaams Belang uitsluit?

�Kijk, we doen niet aan partijpolitiek. En we hebben gesprekken met mensen uit verschillende partijen. We roepen onze mensen ook niet op om voor die of gene partij te stemmen. Toch zaait het gedachtegoed van het Vlaams Belang haat en verdeeldheid. Alleen is het geen effici�nte strategie om tegen de mensen te zeggen dat ze niet voor het Vlaams Belang mogen stemmen. Dat doen andere partijen, dat doen de media; dat werkt niet. D� vraag is voor ons, de katholieke kerk, en voor de andere partijen: wie spreekt er nog tot het hart van de misnoegden in de samenleving. Van zij die verlaten zijn, van zij die zich uitgestoten voelen. Van zij die niet meer meetellen wegens te oud, te arm of te laaggeschoold. Als al die stemmen bij het Vlaams Belang komen, is er een probleem. Ik ken heel wat mensen die me ronduit vertellen dat ze voor die partij hebben gestemd, maar plots hun mening veranderen als ze persoonlijk in contact komen met een migrant. In een van onze projecten begeleiden allochtonen oudere mensen. Dat zijn kleine dingen aan de basis en de effecten zijn er pas op lange termijn. Maar dit is effici�nter dan het Vlaams Belang taboe�seren.�

U komt veel in Nederland. Voor wie zou u daar stemmen? Voor het CDA van Balkenende of voor de ChristenUnie van de alom gerespecteerde Andr� Rouvoet?

�Of Jan Marijnissen van het niet meer zo klein linkse SP. Dat is ook een goede politicus. Nee, niet per definitie op een christendemocratische partij. Ik vind het persoonlijk niet goed dat alle christenen in ��n partij zitten. Dat is typisch voor een verzuilde samenleving. Het lijkt me gezonder dat er overal christenen zijn. Die secularisatie is ook een kans voor de kerk om onbevangen met iedereen te spreken. Over de grenzen heen.�

Dat is ook wat u wil voor jullie actie Hoop-op-Papieren (Hop) op 15 februari in Antwerpen? Dat er zo veel mogelijk mensen uit zoveel mogelijke hoeken aan deelnemen?

�Ja. We zoeken een breed draagvlak voor dit thema. Op de lijst van ondertekenaars staan mensen van verschillende gezindten en organisaties van de meest verschillende strekking. Van een holebi-vereniging tot een katholieke pro-life groep. Ook �de Dames van het Christelijk Onderwijs� kun je bezwaarlijk een links nest noemen. Het is typerend voor onze werking: over de klassieke breuklijnen heen werken. Eigenlijk is het goed dat het thema uit de hoek van klein-links is gehaald.�

Anders had de bisschop van Antwerpen nooit zijn steun betuigd?

�Wellicht niet. Ik vind het knap wat hij hier doet. Het is ook belangrijk voor de katholieke kerk dat ze hier mee naar buiten komt. Dit is haar roeping. De krant en de bijbel.�

www.actie-hop.be

www.santegidio.be

Peter-Jan Bogaert