13/09/2006

Verfrissende bries uit Assisi

Twintig jaar al organiseert de Sint-Egidiusgemeenschap interreligieuze topontmoetingen in de geest van de historische bijeenkomst in Assisi op 27 oktober 1986. Onze redacteur die ze allemaal meemaakte, bericht.

Assisi. De schaduwen in de vallei worden langer, nu broeder zon snel achter de heuvel wegzinkt. Met het licht verdwijnt nog niet de warmte, die blijft hangen in de witte straten. Van hier, op het plein voor de Basilica superiore, waar Giotto's fresco's na de verwoestende aardbeving weer schitteren in hun eenvoud, heb je een enig uitzicht over het lieflijke landschap, dat door Franciscus werd bezongen.

Tegen die achtergrond die het gemoed mild stemt, speelt zich op het plein een wonderlijk schouwspel af. Tweehonderd mensen van over heel de wereld, in de meest diverse klederdracht, omhelzen elkaar en wensen elkaar vrede toe onder de hemelse muziek van H�ndels Hallelujah. Het zijn protestantse pastores, orthodoxe patriarchen en metropolieten, sjiitische ayatollahs, katholieke kardinalen, soennitische professoren, Thaise boeddhisten, Japanse shinto's, Afrikaanse bisschoppen. Zo wordt de interreligieuze ontmoeting 'Voor een wereld van vrede. Culturen en religies in dialoog' afgesloten, op deze dinsdag, 5 september 2006.

Het is niet voor het eerst dat ik dat wonderlijke spektakel aanschouw, maar het heeft nog altijd de kracht mij te ontroeren. Mijn gedachten dwalen af naar die 27ste oktober 1986, toen ik hier als negentienjarige op datzelfde plein stond, in een snijdende wind en een ijzige motregen. Toen speelde zich hier iets af wat nog nooit was vertoond. De paus, nog niet oud en nog niet krom, stond in het wit rechtop. Anders dan wij zonder extra mantel of paraplu, te midden van de gasten die hij uit alle windstreken had uitgenodigd om te komen vasten en bidden voor de vrede.

Dat gebaar was groots in zijn eenvoud. De camera's zonden de beelden wereldwijd uit, de publieke opinie vroeg zich af wat dat te betekenen had, integristische katholieken protesteerden luidkeels, postmodernen hoopten dat de paus eindelijk de relativiteit van het christelijke geloof had ingezien. Maar wie begreep het in de diepte? Misschien moeder Teresa, die, wel al krom, achteraan op het plein verscheen en, in een vergeefse poging zich te verbergen in de massa, heel het plein even achterom deed lonken.

Die dag werd ik getroffen door de figuur van de paus die daar stond, niet in de majesteit die je zou verwachten, maar in al zijn nederigheid. Met een passie voor de wereld die heel zijn lange leven niet zou overgaan, voortgedreven als hij was door de droom de wonden van de planeet te helen en diezelfde wereld rond zich in eenheid te verzamelen. Niet dat ik dat toen begreep, maar ik moest daaraan denken toen ik zoveel jaren later, op die 8ste april 2005, hem daar op het Sint-Pietersplein zag liggen in zijn eenvoudige houten kist, met een opengeslagen Bijbel waar de wind mee speelde. Toen verenigde hij de wereld opnieuw, en hoe. Het was een postume vervulling van alles waarvoor hij had geleefd.

Sinds 1986 heeft die microbe van Assisi me niet meer losgelaten. Samen met de Sint-Egidiusgemeenschap, die deze gebeurtenis niet wilde laten verstenen, maar ze omvormde tot een dynamische geest en een netwerk van persoonlijke contacten, bracht hij me op de meest diverse pleinen: in Warschau, Palermo, Washington, Lissabon, Jeruzalem, Aken, ja zelfs tot op de Grote Markt in Brussel. Telkens weer datzelfde gebeuren, eenvoudig en profetisch. De verfrissende bries van Assisi die ondanks de wereldse stormen blijft waaien.

In die twintig jaar zijn de oorlogen natuurlijk blijven woeden en zijn er nieuwe uitgebroken. In de jaren 1990 viel Joegoslavi� bloedig uit elkaar, waren er vele oorlogen in Afrika met de Rwandese genocide van 1994 als triest hoogtepunt, mislukte het vredesproces in het Midden-Oosten dat velen met hoop had vervuld. Vanaf de millenniumwende rukte het geweld onverbiddelijk op, met wrede terreuraanslagen op onschuldigen in westerse steden en elders, de hopeloze oorlog tegen de terreur, en daarmee gepaard gaand de snel verbredende kloof tussen de islam en de andere culturen. Neen, interreligieuze dialoog bleek geen tovermiddel, zoals sommigen teleurgesteld of cynisch vaststelden.

Toch is moedeloosheid allerminst op zijn plaats. Op deze weg van Assisi heb ik geleerd dat er veel geduld nodig is ? een 'geologisch' geduld volgens sommigen. Het wordt ook duidelijk dat er geen alternatief is, als we de globaliserende wereld ook voor de volgende generaties bewoonbaar willen houden. Toch is er in die twintig jaar onmiskenbaar een weg afgelegd, en maakte de geest van Assisi grote en kleine wonderen mogelijk. Ondanks de moeilijkheden in het Midden-Oosten is het nu niet meer uitzonderlijk Isra�lische rabbijnen en Arabische moslimleiders aan ��n tafel te krijgen. Twintig jaar geleden lukte dat met geen stokken.

Ik herinner me hoe in Polen in 1989 voor het eerst een hoge delegatie uit de islamwereld, waar de shoah vaak als pro-Isra�lische propaganda wordt afgedaan, hulde betoonde aan de slachtoffers van Auschwitz. Hoe de bijeenkomst in Boekarest in 1998 de orthodoxen en Grieks-katholieken van Roemeni� voor het eerst 'on speaking terms' bracht, wat de weg effende voor het historische pausbezoek een jaar later.

In het kader van die vredesbijeenkomsten rijpte de spirituele energie en groeiden de contacten, die Sant'Egidio in 1992 in staat stelde vrede te brengen in Mozambique na een jarenlange burgeroorlog. Hier werden ook andere vredesinitiatieven mogelijk in Latijns-Amerika en Afrika, zoals recentelijk nog in Noord-Uganda, waar het bizarre Weerstandsleger van de heer (LRA) eindelijk instemde met een staakt-het-vuren.

Het is moeilijk in te schatten hoeveel verzoeningsprocessen hier ontstonden of groeiden. In 2000 was er de vraag om vergeving van de patriarch van Lissabon, Jos� da Cruz Policarpo, aan de joodse gemeenschap voor de misdaden van de inquisitie. Ik herinner mij hoe het beeld van de omhelzing tussen christelijke en islamitische leiders rondging in Ivoorkust, op een ogenblik dat dit land werd verscheurd door etnische twisten met een religieuze component. Of hoe een soennitische en een sjiitische geestelijke samen met de katholieke bisschop uit Bagdad gezamenlijk opriepen om de ontvoerde Simona's vrij te laten.

Toch meet je de kracht van die pelgrimstocht niet in de eerste plaats aan de resultaten en de successen. De geest van Assisi toont op wonderlijke wijze de kracht van het gebed en maakt duidelijk dat geweld en oorlog geen recht doen aan de diepste boodschap van de godsdiensten. "Geen enkele oorlog is heilig," bevestigen de deelnemers keer op keer, en dat is in deze troebele tijden niet weinig.

*************************************

Benedictus XVI schrijft 'theologie van Assisi'

Benedictus XVI heeft de laatste twijfels weggenomen over de vraag of hij voor de interreligieuze dialoog de lijn van zijn voorganger voortzet. Hij deed dat in een brief aan Domenico Sorrentino, de bisschop van Assisi, naar aanleiding van de viering van de twintigste verjaardag van het interreligieuze Gebed voor de vrede.

In acht compacte velletjes ontleedt en duidt Benedictus XVI eigenhandig en haarfijn de geest van Assisi. De brief leest als een aanzet tot een 'theologie van Assisi'. Onverwacht toch voor deze paus die in 1986 weinig enthousiast reageerde op het initiatief van Johannes Paulus II, noemt Benedictus XVI het initiatief van zijn voorganger nu een 'regelrechte profetie'. Het maakt voor eens en voorgoed duidelijk dat godsdienstige verscheidenheid geen reden is voor instabiliteit of ondermijning van de vrede. Juist omdat God de vader is van alle mensen, "is het niemand toegestaan het religieuze verschil aan te grijpen als reden of excuus voor een oorlogszuchtige houding". Waar dat toch gebeurde ? zoals in de godsdienstoorlogen ? wijst dat op religieuze onrijpheid.

De paus onderstreept dat alle grote religieuze tradities een band kennen tussen de verhouding met God en een ethiek van liefde, niet toevallig het thema van zijn eerste encycliek Deus caritas est.

Vrede hangt van veel factoren af, maar moet eerst en vooral in het hart worden gebouwd. Daarom was het idee van Johannes Paulus II om het gebed ? gekoppeld aan een bedevaart en een dag van vasten ? in het centrum van de zoektocht naar vrede te stellen, zo opportuun, schrijft Benedictus. Dat toonde aan dat het gebed niet verdeelt, maar verenigt, en dat het gepaard moet gaan met een houding van "vriendschap, wederzijdse gastvrijheid, en dialoog".

De paus wijst er nog op dat de interreligieuze dialoog in de geest van Assisi zich niet leent tot syncretistische interpretaties of relativisme. "Het feit dat wij naar hier zijn gekomen, houdt op geen enkele wijze een intentie in om een godsdienstige consensus onder ons te zoeken of om onze geloofsovertuigingen voorwerp van onderhandelingen te maken," citeerde hij zijn voorganger. Om dergelijke verwarring te vermijden, bidden de deelnemers aan de ontmoetingen in de geest van Assisi niet samen, maar wel simultaan.

Ten slotte stelt Benedictus dat de heilige Franciscus van Assisi een terechte patroon is voor dat soort ontmoetingen, omdat hij een referentiepunt is voor "al wie het ideaal van de vrede, het respect voor de natuur en de dialoog tussen de mensen en de culturen koestert".

"Maar de sleutel van dat alles is zijn radicale keuze voor Christus," stelt de paus in het jaar van de achthonderdste verjaardag van Franciscus' bekering.

Jan De Volder