02/11/2006

"Armen zijn een rijkdom"

Andrea Riccardi was student in Rome toen hij daar in het revolutiejaar 1968 in een volksbuurt Sant'Egidio oprichtte, als alternatief voor de marxistische studentenbewegingen die toen Europa in rep en roer zetten. Ondertussen is zijn beweging verspreid in 70 landen, onder meer in Antwerpen. Volgens Riccardi is er geen vernieuwing in Kerk en samenleving mogelijk zonder een nieuwe cultuur van solidariteit met wie arm is en geen stem heeft, dichtbij en veraf.

Andrea Riccardi is hoogleraar hedendaagse geschiedenis in Rome. Hij haalde in 1992 het wereldnieuws omdat hij, na twee jaar discreet onderhandelen, tot een vredesakkoord kon komen in Mozambique, na een burgeroorlog die een miljoen doden had gekost. Ook in andere brandhaarden van de wereld probeert Sant'Egidio bruggen te slaan en verzoening te brengen, bijvoorbeeld via jaarlijkse ontmoetingen tussen leiders van de diverse godsdiensten.

In de basiliek van Koekelberg mocht hij de openingstoespraak houden van het internationaal congres Brussel-Allerheiligen 2006. Na afloop hadden we met hem een gesprek.

Wat vindt u van dit grootschalige kerkelijk initiatief in Brussel?

Het is een teken van aanwezigheid van de katholieke kerk die niet wil domineren maar communiceren. Het evangelie beleven en doorgeven om zo bij te dragen tot de humanisering van de stad.

Volgens de initatiefnemers is de grootstad in deze tijd voedingsbodem van vernieuwing, ook voor de Kerk.

Het christendom moet aanwezig zijn waar het leven is en in de grootsteden klopt het hart van deze tijd. Overal in Europa zien we dat de stedelijke gebieden qua bevolkingsaantallen het platteland overvleugelen op alle niveaus. De grootstad is een plaats van ontmenselijking en tegelijk van humaniteit. Daar moeten we dus zijn. Hier moeten we ons kracht als christenen terugvinden.

In grootsteden als Brussel of Antwerpen vormen gelovige christenen maar een kleine minderheid...

Klein maar betekenisvol. Met anderen samenleven in zo'n pluralistische realiteit is de grote uitdaging vandaag. Daarvoor heb je een identiteit nodig die diepe wortels heeft. Dat betekent niet je tegen de anderen afzetten en evenmin onverschillig zijn. Veel stedelingen zijn ofwel onverschillig ofwel tegen 'de anderen' gericht, maar christenen zijn het ene noch het andere.

Vooral in de relatie met de moslimbevolking zijn de jongste jaren de spanningen toegenomen. Hoe daarmee omgaan?

Die spanningen, die re�el zijn, mogen geen reden zijn om vijandbeelden te cre�ren. Want een vijand krijg je als je hem echt wilt zien. De islam beleeft inderdaad een moeilijk moment, maar hij is een heel complexe realiteit. Er is terrorisme, ok�, maar de islam is ook ethiek, religie, gebed, wet, politiek... We moeten al die realiteiten leren kennen en ermee in contact treden. Een cultuur van het conflict lost niets op.

Wat was uw reactie op de omstreden toespraak van paus Benedictus XVI in Regensburg?

Dat was een misverstand. Dat komt omdat er in de islamitische wereld geen centraal communicatiekanaal bestaat, geen brug naar de christelijke wereld. We moeten werken aan betere verbindingen om misverstanden te voorkomen.

Uw toespraak hier was een krachtig pleidooi voor een 'bondgenootschap' met de armen. Jamaar, we betalen al zoveel voor de sociale zekerheid, allerlei sociale vangnetten en solidariteitsmechanismen, zullen veel mensen reageren.

Effici�nte structuren zijn nodig maar kunnen maar een deel van de problemen opvangen. Vanuit een christelijk oogpunt kan de relatie met wie arm of zwak is niet enkel worden overgelaten aan instellingen en professionals. Wij zien de relatie met de arme - wie hij ook is - niet in de eerste plaats als een sociaal of politiek probleem, maar als een menselijke opgave. Hem benaderen in een geest van vriendschap, van hart tot hart, zonder te oordelen op de schone schijn. Zoals je van een 'lelijke' gehandicapte de menselijke waardigheid kan ontdekken als je een relatie met hem aangaat. Want mooi is niet wie er zo uitziet, maar wie bemint. Het christendom is geen systeem van waarden en normen maar de navolging van Christus in het leven zelf door vriendschap te sluiten met wie arm, zwak en hulpbehoevend is. Trouwens, niemand kan zich echt 'verzekeren' tegen armoede. Ouderdom, ziekte, handicap, eenzaamheid, depressie... dat overkomt ook de rijken. Het menselijk leven is kwetsbaar, en dat geldt voor iedereen.

Armoede kan ook emotioneel, relationeel, affectief en spiritueel zijn?

In veel gevallen hangt het allemaal samen, leidt het ene tot het andere, zoals de vrijwilligers van Sant'Egidio in Brussel en Antwerpen ervaren in hun werk bij daklozen en eenzame bejaarden, uitgestoten door de samenleving. Er is een armoede van de armen en een armoede van de rijken.

In Antwerpen is de Sint-Egidiusgemeenschap al lang prominent aanwezig, maar de indruk bestaat dat ze aansluiting mist met het gewone kerkleven in de parochies. Sommigen staan blijkbaar nogal wantrouwig...

Verschillen mogen er zijn in de Kerk, want in het huis van de Heer zijn vele kamers. Er zijn ook verschillen tussen de parochies onderling, tussen de priesters, de religieuzen... Er zijn nieuwe gemeenschappen, charismatische ervaringen... Dat is allemaal Kerk. Je kan dan ook niet zeggen: de Kerk is mijn parochie of is mijn beweging. De Kerk is complex en rijk. Een teken van leven is alleszins als er dwarsverbindingen zijn tussen armen, rijken, zwakken, sterken, normalen, kwetsbaren... Om een toekomst te hebben als Kerk moeten we voor mekaar openstaan. Alle krachten zijn nodig.

Intussen zit de Kerk in Vlaanderen, zoals min of meer in heel West-Europa, in een diepe crisis. Hoe ziet u de toekomst?

In feite leeft de Kerk permanent in crisis, aangezien ze haar doel - het Rijk Gods op aarde - nooit kan bereiken, het houdt nooit op. De geschiedenis is trouwens geen rechte lijn. Het onvoorspelbare is altijd mogelijk omdat er diepere krachten zijn - zoals van het geloof - die door een kleine grondverschuiving grote veranderingen kunnen teweegbrengen. Ik geloof niet dat de Kerk in Europa al uitgeteld is, want het einde van de Kerk zou in zekere zin het einde van Europa betekenen. Maar ze moet zich wel steeds opnieuw revitaliseren.

Moet de Kerk zich dan ook zichzelf niet vernieuwen in haar structuren?

Ik reken niet te veel op structuren. We hebben jaren laten voorbijgaan door te discussi�ren over de structuren. Het gaat om het evangelie: geloven, beleven, bidden, zichzelf beminnen en de anderen beminnen.

Jos Vranckx