De levensconditie van wie oud is wordt bezwaard met onnodige lasten die voortkomen uit de huidige maatschappelijke orde en uit bepaalde houdingen die gemeengoed geworden zijn en die door de samenleving niet worden afgestraft.

E�n van deze onnodige lasten is het verlies van menselijke waarde wanneer je uit de wereld van de productiviteit stapt. Hierbij komt de grote transformatie die de familie heeft ondergaan. De evolutie van een patriarchale familiestructuur naar een mononucleaire stedelijke familie die veel kleiner en kwetsbaarder is, zorgt ervoor dat bejaarden steeds vaker alleen staan tegenover de moeilijkheden die een vergevorderde leeftijd met zich brengt. De bejaarde met zijn vele behoeften wordt een last voor de kleine familie, in steden die menselijke nabijheid en het onderhouden van relaties niet bepaald bevorderen. Uiteindelijk wordt hij verbannen uit de eigen familie, de eigen geschiedenis, het eigen huis. In het meest extreme geval eindigt de bejaarde in een instelling. Wij zijn de eerste generatie voor wie het normaal is niet met de eigen ouders samen te wonen.

De slechtere levensomstandigheden van bejaarden zijn het gevolg van de manier waarop onze samenleving georganiseerd is, vooral in haar stedelijke dimensie. De bejaarde lijkt iemand te zijn die zijn tijd overleefd heeft, die ongewenst is. De bestaande offici�le hulpdiensten zijn ontoereikend en weten zelden op adequate wijze om te gaan met de toenemende kwetsbaarheid en de zorg voor het behoud van de menselijke waardigheid van de bejaarden.

We zien steeds duidelijker een waar generatieconflict opdoemen. Denken we maar aan het debat over de reorganisatie van de sociale voorzieningen: de bejaarden met hun hoge eisen op het vlak van dienstverlening en gezondheidszorg kosten teveel. Ze zijn een last die het ons moeilijk maakt in de jongeren te investeren. Dergelijke stellingen worden van verschillende kanten beaamd, zonder in overweging te nemen dat de jongeren schatplichtig zijn aan de oudere generaties voor de welvaart die de huidige samenleving kent, om nog maar te zwijgen over de vrijheid en de democratie waarin onze landen vandaag leven.

De armoede en de eenzaamheid waarin veel bejaarden leven, maken duidelijk hoe in onze samenleving het utilitaire denken steeds meer de bovenhand haalt. Uiteindelijk blijven de bejaarden achter met de kwellende gedachte dat het beter is zich terug te trekken uit de maatschappij. Door de vooruitgang zijn mensen langer gaan leven, maar de maatschappij zegt hen dat ze te lang leven. Voor wie z'n zelfredzaamheid verliest, is de meest voor de hand liggende oplossing dan maar naar een instelling te gaan, naar een rust- en verzorgingstehuis of een voorziening voor langdurig zieken. De plaatsing in een instelling veroordeelt de bejaarden al te vaak tot een leven in isolement, waardoor ze steeds minder zin hebben in het leven. Sommige instellingen bieden onderdak aan 500 personen. Het is niet moeilijk om hierin je eigen identiteit te verliezen. De vrijheid om volgens je eigen gewoontes te leven wordt beknot door het vaststaande ritme van de instelling en door het samenwonen met mensen die je niet kent. Je moet je aan de regels van het huis onderwerpen. Aan je eigen kleine wensen voldoen of bepaalde activiteiten verder zetten wordt moeilijk. Voor heel wat bejaarden kan de plaatsing in een instelling vermeden worden. Ze zouden thuis kunnen blijven wonen indien ze beroep konden doen op eenvoudige medische zorgen en kinesitherapie aan huis, en op de nodige ondersteuning om hun zelfredzaamheid te herwinnen of te bewaren. Wie ziek is, wordt met de volgende situatie geconfronteerd: heel wat ziekenhuizen in Itali� hebben geen geriatrische afdeling. Wie langdurige verzorging nodig heeft, wordt vroegtijdig uit het ziekenhuis ontslagen omdat z'n plaats op de gespecialiseerde afdeling nodig is voor een jonger iemand. We maken vaak mee dat het recht op verzorging voor bejaarden volkomen wordt genegeerd. In deze context komt ook euthanasie steeds vaker ter sprake.

Dat sommige bejaarden vragen om euthanasie is niets anders dan het extreme gevolg van een wijdverbreide houding om wie oud is te negeren en aan z'n lot over te laten. Zoals kardinaal Martini zei, kunnen we spreken van de "euthanasie van de verwaarlozing". Wie ooit de gelegenheid heeft gehad een stervende nabij te zijn, weet dat iemand die een goede behandeling krijgt met adequate pijnbestrijding, die omringd is door mensen die meevoelen en de wanhoop wegnemen, niet vraagt naar de dood maar naar het leven.

Eenzaamheid is een groot probleem dat niet alleen bejaarden in instellingen treft, maar ook hen die thuis of bij hun familie wonen. Eenzaamheid leidt tot neerslachtigheid, depressie en triestigheid, tot gemoedstoestanden dus die de psychische en fysische achteruitgang van de bejaarde versnellen. Een bejaarde die in een omgeving leeft die rijk is aan menselijke contacten, wordt minder snel ziek dan iemand die alleen leeft. De genegenheid van vrienden en/of familieleden verdrijft de negatieve kijk op de eigen leeftijd en de eigen situatie, die eenzame bejaarden zoveel angst bezorgt. Het alleen zijn is nog pijnlijker voor wie arm of ziek of hulpbehoevend is. Vaak gaat eenzaamheid samen met inactiviteit en passiviteit, wat het proces van veroudering doet versnellen.

In de voorbije jaren is het probleem van armoede bij bejaarden toegenomen. Sommigen hebben een pensioentje dat veel te laag is om te kunnen overleven, zeker wanneer je de kosten voor gezondheidszorg en andere hulpverlening ziet oplopen. In de landen van het westen krijgen ontmoetingscentra van verenigingen of parochies veel vragen van bejaarden om eten, kledij, medicijnen en geldelijke steun.. In enkele samenlevingen in Oost-Europa werd na 1989 een beduidende daling van de gemiddelde levensverwachting vastgesteld. Het zijn precies de bejaarden in deze landen die door de armoede en het gebrek dat ze lijden, de prijs betalen voor de moeilijke overgang naar een markteconomie. In het zuiden van de wereld, vooral in Zuid-Amerika en Azi� waar de oudere bevolkingsgroep snel groeit, zijn de samenlevingen er niet op voorzien om op korte termijn een systeem van sociale bescherming uit te werken. Dat betekent dat veel landen bovenop de reeds bestaande spanningen ook nog deze crisis te verwerken krijgen.